Konseptual Əsaslar

Maliyyə hesabatları üzrə Konseptual Əsasları

E. O. Cəfərov, i.e.n.
Açar sözlər: Konseptual Əsaslar, maliyyə hesabatları, resurslar, fəaliyyət nəticələri.

Giriş

Hazırkı mövzunun məqsədi maliyyə hesabatları üzrə Konseptual Əsaslarda Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarının və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının əsaslandığı ehtimallar və keyfiyyət xüsusiyyətləri, maliyyə hesabatlarının tanınması və qiymətləndirilməsini konkret misallar üzrə şərh etməkdir.

Konseptual Əsaslar, sözügedən standartların, həmin standartlarla müəyyən olunmuş prosedurların və onlarırın tətbiqini təmin edən mühasibat uçotunu tənzimləyən milli qaydalarının – qanunvericiliyimizlə qəbul olunmuş uyğunlaşdırması məqsədi ilə Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları Komitəsi (MUBSK) hazırlanmışdır.

Konseptual Əsaslar, sözügedən standartların və onlarla müəyyən olunmuş prosedurların tətbiqi, habelə ayrı-ayrı ölkələrdə mühasibat uçotunu tənzimləyən müvafiq milli qaydalarının bu Standartların tələblərinə uyğunlaşdırması məqsədi ilə Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları Komitəsi (MUBSK) hazırlanmışdır.

Bununla bağlı hökumətlər Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının Konseptual Əsaslarla müəyyən olunmuş yanaşmalara zidd olçmayan öz məqsədləri üçün fərqli və ya əlavə tələblər müəyyən edə bilər.

Belə ki, “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respubliasının Qanununun 2.1.1. maddəsinə əsasən Uçot qaydaları mühasibat uçotu subyektlərində mühasibat uçotunun aparılması, mühasibat uçotunun tərtib edilməsi, habelə ayrı-ayrı maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat uçotunda əks etdirlməsi üzrə normativ hüquqi aktlardır.

Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları əsasında hazırlanan maliyyə hesabatları istifadəçilərin ümumi ehtiyaclarına cavab verdiyindən, onlar tərəfindən aşağıdakı məsələlər üzrə əsaslandırılmış iqtisadi qərarların qəbul edilməsini mümkün edir:

(a) səhm investisiyasını nə zaman almaq, saxlamaq yaxud satmaq barədə;

(b) rəhbərliyin idarəetmə qabiliyyətini və ya hesabatlılığını qiymətləndirmək barədə;

(d) müəssisəyə borc olaraq verilmiş məbləğlər üzrə zəmanətləri qiymətləndirmək barədə;

(e) vergiqoyma siyasətlərini müəyyən etmək barədə;

(f) bölüşdürülə bilən mənfəət və dividendlərin müəyyən edilməsi barədə;

(g) milli gəlir statistikasının hazırlanması və istifadəsi barədə; və ya

(h) qurumun fəaliyyətinin tənzimlənməsi barədə.

Konseptual Əsaslarda, onların təyinatı, məqsədi, tətbiqi sahasi və Mühasinat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq hazırlanan maliyyə hesabatlarının məqsədi, bu hesabatların alınmasında maraqlı olan istifadəçilər barədə məlumatlar verilmiş, həmçinin faydalı maliyyə informasiyalarının keyfiyyət xüsusiyyətlərinin maliyyə hesabatlarında təqdim edilməsi, maliyyə hesabatlarının elementlərinin (aktivlər, öhdəliklər, kapital, gəlir və xərclərin) tanınması, qimətləndirilməsi və kapitalın saxlanılması kimi konsepsiyalar öz əksini tapmışdır.

Beləliklə, Konseptual Əsaslar Mühasinat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının tətbiqi və onların əsasında maliyyə hesabatlarının hazırlanması barədə daha ətraflı bilik və bacarıqlarının əldə olunmasında mühüm rol oynayan sənəd kimi qiymətləndirilməlidir.

1. Konseptual Əsaslarını təyinatı

Maliyyə Hesabatlarının hazırlanması və təqdim olunması üzrə Konseptual Əsaslar MUBSK-nın İdarə Heyəti tərəfindən 1989-cu ilin aprel ayında təsdiq edilmiş və 2010-ci ilin aprel ayında MUBSŞ tərəfindən qəbul edilmişdir.

Konseptual Əsasların təyinatı Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında tətbiq ediləcək mühasibat uçotunun fundamental prinsiplərinin və təlimat rolunu oynayan bu prinsiplərin məntiqi əsasınının təmin edilməsini nəzərdə tutur.

Başqa sözlə, maliyyə hesabatları üzrə Konseptual Əsaslar Mühasinat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının ayrılmaz hissəsi hesab olunan lakin, mühasibat uçotunun xüsusi tələblərini və ya maliyyə hesabatlarının hazırlanması üzrə qaydalarını nəzərdə tutmayan və bu standartların tətbiqi və hesabatların tərtibinə dair fundamental prinsiplərini müəyyənləşdirən sənəddir.

Bu səbəbdən Konseptual Əsaslar hər hansı konkret qəbul edilmiş Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarını ləğv etmir.

Konseptual Əsaslar ilə Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standrtları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları arasında ziddiyyətin mövcud olduğu hallarda, bu standartların tələbləri Konseptual Əsasların tələbləri üzərində üstünlük təşkil edir.

Bununla yanaşı, MUBSK-nın İdarə heyəti tərəfindən Konseptual Əsaslarda yeni standartların işlənib hazırlanması və mövcud standartların təkmilləşdirilməsi üzrə istiqamətlərin müəyyən edilməsi konsepsiyalar həmin standartların tətbiqi praktikasına, həbelə bununla bağlı illərlə toplanmış təcrübələrin nəticələrinə əsaslandırdığı üçün sözügedən standartlardan fərqli olaraq bu Konseptual Əsaslara müvafiq düzəliçlərin, dəyiçikliklərin həyata keçirilməsinə dair prosedurlar daha uzunmüddətlidir.

Belə olan təqdirdə Konseptual Əsaslar ilə Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları arasındakı mövcud olan ziddiyətlərin azaldılması istiqamətində zaman keçdikcə İdarə heyəti tərəfindən müvafiq

düzəliçlərin, düzəlişlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur.

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun tələblərinə əsasən Maliyyə hesabatları üzrə Konseptual Əsasların əhatə dairəsi mülkiyyət formasından asılı olmayaraq hesabat təqdim edən bu Qanunla müəyyən olunmuş kommerisya təşkilatlarına şamil olunur.

2. Konseptual Əsasların məqsədi

Konseptual Əsasların əsas məqsədi maliyyə hesabatlarının şəffaflığının və cavabdehliyin təmin edilməsidir.

Şəffaflıq məfhumu mühasibat uçotu subyektinin cari vəziyyəti, qərarları və fəaliyyəti haqqında maliyyə hesabatlarında göstərilən informasiyanın bu hesabatlarının alınmasında maraqlı olan istifadəçilər üçün düzgün çatdırılmasını və anlaşıqlı olmasını nəzərdə tutursa, cavabdehlik məfhumu maliyyə hesabatlarını hazırlayanlara həvalə edilmiş resursların idarə edilməsi və onların qəbul etdikləri qərarlar əsasında məsuliyyətin daşınmasını müəyyən edir.

İstifadəçilər üçün bu maliyyə hesabatlarının hazırlanması və təqdim edilməsi üzrə konsepsiyaları müəyyən edən Konseptual Əsasların məqsədi aşağıdakılardan ibarətdir:

(a) MUBSK-nın İdarə heyətinə yeni Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının işlənib hazırlanmasında və mövcud Muhasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarının yenidən nəzərdən keçirilməsində kömək etmək;

(b) Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının icazə veridyi alternativ mühasibat uçotu metodlarının sayının azaldılması üzrə bazanı yaratmaqla maliyyə hesabatlarının təqdimatı ilə əlaqədar qaydalarda, mühasibat uçotu standartlarında və prosedurlarda uyğunluğun təmin edilməsində MUBSK-nın İdarə heyətinə kömək etmək;

(d) Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının tətbiq olunmasında və hələ də bu standartların predmetini təşkil edən mövzularla bağlı maliyyə hesabatlarını tərtib edənlərə kömək etmək;

(e) maliyyə hesabatlarının Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına uyğun olub-olmaması ilə bağlı rəylərin hazırlanmasında auditorlara kömək etmək;

(f) Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq hazırlanmış maliyyə hesabatlarında olan informasiyaların şərh olunmasında maliyyə hesabatı istifadəçilərinə kömək etmək; və

(g) MUBSK-nın fəaliyyətində marağı olan şəxsləri Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarınnın işlənib hazırlanması barədə müvafiq informasiya ilə təmin

etmək.

3. Maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri

Maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri investorlardan, işçilərdən, borc verənlərdən, analitiklər və məsləhətçilərədən, alıcılar və digər kreditorlardan, hökumət və onun qurumlarından, ictimaiyyətdən ibarətdir. Onlar maliyyə hesabatlarından özlərinin müxtəlif informasiya ehtiyaclarınının ödənilməsi üçün istifadə edirlər.

İstifadəçiləri və onlara dair verilən tələbləri qruplaşdırmaqla aşağıdakı kimi göstərmək olar:

İSTİFADƏÇİLƏR TƏLƏBLƏR	TƏLƏBLƏR
İnvestorlar qrupuna mövcud və potensial mülkiyyətçilər, o cümlədən konvertasiya olunan qiymətli kağızlar və səhmlər üzrə varrantların, opsion müqavilələrinin sahibləri daxildir.	İnvestorlar sərmayələrin alınması, satılması və ya tutulub saxlanılması, həmçinin dividendlərin əldə edilməsi üzrə düzgün qərarların qəbul edilməsi üçün zəruri informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
Borcverənlər qrupuna veksel və istiqrazların mövcud və potensial sahibləri, təminatlı və təminatsız qısamüddətli borc verən subyektlər daxildir.	Borcverənlər təşkilatın öz borclarının və müvafiq faizlərinin vaxtında ödənilib-ödənilməyi barədə müvafiq informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
İşçilər qrupuna mövcud və çalışmaq arzusunda olan işçilər daxildir.	İşçilər müəssisənin sabitliyinin, onun öz işçilərinə əmək haqlarının və pensiyaların ödənilməsi, işçilərin məşğulluğunun təmin edilməsi imkanları barədə zəruri informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
Alıcılar qrupuna malların, işlərin, xidmətlərin alınmasında iştirak edən şəxslər, habelə rəqabət aparan müəssisə və müəssisələrin birləşdirilməsinə maraq göstərən şəxslər daxildir.	Alıcılar işlərin və xidmətlərin alınması üzrə müəssisənin iqtisadi stabilliyi ilə bağlı informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
Kreditorlar qrupuna malların, işlərin, xidmətlərin alınması müqabilində öhdəliklərin ödənilməməsi ilə bağlı müəyyən olunmuş şəxslər daxildir.	Kreditorlar işlərin və xidmətlərin alınması üzrə onların qarşısında öhdəliklərin vaxtında ödənilməsi ilə bağlı informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
Hökümət və onun qurumları qrupuna mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları, eləcə də digər salahiyyətli orqanlar daxildir.	Hökümət və onun qurumları müəssisənin resusrların bölüşdürülməsi, həmçinin onun fəaliyyətini tənzimləmək üçün həmin təşkilatdan tələb olunan müvafiq informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
İctimaiyyət qrupuna müəssisənin fəaliyyəti ilə təmasda olan və ya maraqlanan geniş ictimai qrupları təmsil edən qurumlar daxildir.	İctimaiyyət müəssisənin əldə etdikləri nailiyyətlərinin yayılması üçün, onun maliyyə hesabatlarındakı mövcud olan tendensiyaları, baş vermiş dəyişikliklərə dair informasiyanın alınmasında maraqlıdır.
Analitiklər və məsləhətçilər qrupuna maliyyə ekspertləri və tədqiqatçılar daxildir.	Analitiklər və məsləhətçilər müəssisənin gələcəkdə mənfəət və pul vəsaitlərini əldə etmək imkanlarını qiymətləndirməsi məqsədi ilə zəruri informasiyanın alınmasında maraqlıdırlar.
Daxili istifadəçilər qrupuna müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsiz həyata keçirilməsinə qanunvericiliklə müəyyən olunmuş müəssisənin rəhbərliyi və idarə heyətinə daxil olan səlahiyyətli şəxslər daxildir.	Daxili istifadəçilər müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsiz həyata keçirilməsinə dair müvafiq qərarların verilməsi. Habelə onlara verilmiş müvafiq sələhiyyətlərin icrasını təmin edilməsi üçün, həmçinin ümumi təyinatlı maliyyə hesabatlarının münasib və düzgün təqdimatla hazırlamasında maraqlıdırlar.

4. Konseptual Əsasların tətbiq sahəsi

Konseptual əsaslar Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları ilə müəyyən olunan maliyyə hesabatlarının hazırlanması və istifadə olunması zamanı tətbiq edilən aşağıdakı əsas prinsipləri əhatə edir:

(a) maliyyə hesabatlarının məqsədi;

(b) maliyyə hesabatlarında təqdim olunmuş informasiyaların faydalılığını müəyyən edən keyfiyyət xüsusiyyətləri;

(c) maliyyə hesabatlarının elementlərinin (aktivin, öhdəliyin, kapitalın, gəlir, xərclərin) anlayışı, tanınması və qiymətləndirilməsi; və

(d) kapitalın saxlanılması üzrə konsepsiyaları.

5. Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının məqsədi

Maliyyə hesabatlarının məqsədi bu hesabatların alınmasına maraq göstərən istifadəçilər tərəfindən əsaslı iqtisadi qərarların qəbul edilməsi üçün mühasibat uçotu subyektinin maliyyə vəziyyətini, fəaliyyətinin nəticələri və maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklər haqqında əhəmiyyətli hesab olunan informasiyanın təmin edilməsidir.

Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının məqsədi Konseptual Əsasların təməlini təşkil edir.

Konseptual əsaslar maliyyə hesabatları və birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatları ilə əlaqədardır.

Geniş istifadəçi kütləsinin informasiya ehtiyaclarının ödənilməsinə xidmət edən

belə ümumi təyinatlı hesabatlar ən azından illik hazırlanmaqla müəyyən olunmuş qaydalara uyğun olaraq təqdim edilir.

Konseptual Əsaslarının müddəalarında göstərilən maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri və məhdudiyyətləri, həmçinin maliyyə hesabatlarının elementlərinin tanınması, qiymətləndirilməsi, təqdimatı və açıqlanması konsepsiyaları əsasında istifadəçılər üçün faydalı maliyyə informasiyanın alınması məntiqi olaraq sözügüdən hesabatların məqsədindən irəli gəlir.

Maliyyə hesabatlarının tam dəsti özündə müəyyən olunmuş hesabatlarla yanaşı, həmçinin bu hesabatların ayrılmaz tərkib hissəsi olan izahlı qeydləri əhatə edir.

Bundan başqa, maliyyə hesabatlarının komponentlərinə belə hesabatlara əsaslanan çıxarışlar və bu hesabatlarla birgə təqdimatı gözlənilən, əlavə cədvəllər və informasiyalar daxil oluna bilər

Xüsusi təyinatlı maliyyə hesabatları, o cümlədən vergi, idarəetmə, statistika və xəzinə uçotunun aparılması məqsədi ilə hazırlanmış hesabatlar Konseptual Əsasların tətbiq sahəsinə daxil deyil.

Maliyyə hesabatlarının məqsədi vergi qanunvericiliyi ilə tənzimlənmədiyindən və vergi uçotunu özündə əks etdirmədiyindən bu hesabatlar “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun tələblərinə uyğun olaraq müəyyən olunmuş hallarda auditor rəyi ilə birlikdə təqdim və dərc olunurlar. Vergi məqsədlərini əks etdirən vergi hesabatları isə, vergi orqanlarının tələblərinə uyğun olaraq ayrıca hazırlanmalıdır.

Belə ki, “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 2.1.7. maddəsinə əsasən maliyyə hesabatları mühasibat uçotunun subyektinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti, habelə maliyyə vəziyyəti barədə sistemləşdirilmiş məlumatları ösündə əks etdirən hesabatlarlardır. Həmin Qanunun 2.1.8 maddəsinə əsasən isə, birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatları əsas cəmiyyətinin (ortağlığın) və onun törəmə cəmiyyətlərinin vahid mühasibat subyekti kimi təqdim etdiyi maliyyə hesbatlarıdır.

5.1. Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının məqsədi, faydası və çatızmazlıqları

Konseptual Əsaslarla müəyyən olunanan konsepsiyalar üzrə hazırlanan ümumi təyinatlı maliyyə hesabatları mövcud və potensial investorlarlar, borc verənlərlər və digər kreditorlar tərəfindən hesabat verən müəssisənin dəyərini qiymətləndirilməsinə kömək edilməsi üçün müvafiq məlumatları özündə əks etdirməklə tərtib edilir.

Ayrı-ayrı əsas istifadəçilərin, fərqli və bir-birinə ziddiyyətli məlumat ehtiyaclarını nəzərə alaraq, Şura maliyyə hesabatlarında təqdim olunan maliyyə informasiyanı əsəs istifadəçilərinin maraqlarına cavab vermək məqsədi ilə bu informasiyanın keyfiyyət xüsusiyyətlərini artırılmasına və ya daha dolğun və əhəmiyyətli məlumatlarla təmin edilməsinə çalışmalıdır.

Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının məqsədi hesabat verən müəssisənin resurslarla təmin edilməsi barədə mövcud və potensial investorlar, borc

verənlər və digər kreditorlar tərəfindən müvafiq qərarların qəbul edilməsi üçün, onlara faydalı olan informasiya ilə təmin etməkdən ibarətdir.

Həmin qərarlara kapital və ya borc alətlərini almaq, satmaq və saxlamaq, habelə borc və digər kredit formalarının verilməsi və ya qaytarılması daxildir.

Kapital və ya borc alətlərinin alması, satılması və ya saxlanılması, habelə borc və digər kredit formalarının verilməsi və ya qaytarılması barədə mövcud və potensial investorların qərarların verilməsi, onların həmin alətlərə bağlı, o cümlədən dividendlərin, əsas məbləğin, faiz ödənişlərinin, bazar qiymətlərinin və ya digər gözlədikləri gəlirlərin artımından asılıdır.

İstifadəçilər müəssisənin rəhbərliyi və idarə heyəti gələcəkdə xalis pul vəsaitlərinin daxil olması üzrə perspektivlərini qiymətləndirmək üçün mövcud və potensial investorların, borc verənlər və digər kreditorların müəssisəyə məhsus olan resurslarından istifadə edilməsi ilə bağlı, onların öz vəzifələrini nə dərəcədə səmərəli icra etdikləri barədə müvafiq qərarların alınmasında maraqlıdır.

İstifadəçilərin səlahiyyətləri daxilində, onlar maliyyə hesabatlarında göstərilənlərdən başqa əlavə informasiyanın alınmasını tələb edə bilərlər. Bu səbəbdən həmin hesabatlar, onların ehtiyacları nəzərə alınmaqla hazırlanmalı və təqdim edilməlidir.

Öz növbəsində, maliyyə hesabatları müəssisənin rəhbərliyinin fəaliyyətinin nəticələrini və ya onun nəzarətində olan resurslara görə həmin rəhbərliyin cavabdehliyini göstərdiyi üçün onlar da müvafiq qərarların verilməsi məqsədi ilə həmin hesabatlarda təqdim olunmuş informasiyalardan yararlanırlar.

Bununla belə, maliyyə hesabatları özündə idarə heyətinin hesabatlarını, müvafiq qərarlarının, rəhbərliyin müzakirəsinə verilmişə təhlil materiallarını özündə ehtiva etmir.

Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatları, investor olmayan tənzimləyicilər və ictimaiyyətə digər istifadəçilər üçün də faydalıdır.

Bir çox mövcud və potensial investorlar, borc verənlər və digər kreditorlar hesabat verən müəssisələrdən birbaşa istədiyi maliyyə informasiyanı ala bilmədiyinə görə onların müəssisənin maliyyə vəziyyəti və nəticələri, habelə resursların hərəkəti barədə informasiya ehtiyaclarının ödənilməsi məhz bu ümumi təyinatlı hesabatların vasitəsi ilə təmin edilir.

Bununla belə, ümumi təyinatlı maliyyə hesabatları mövcud və potensial investorlar, borc verənlər və digər kreditorlara lazımi olan bütün informasiyanı təmin etmədiyinə görə istifadəçilər müvafiq iqtisadi qərarların qəbul edilməsi üçün öz səlahiyyətləri və bacarıqları çərçivəsində müvafiq informasiyaları digər mənbələrdən alırlar.

Kənar istifadəçilərdən fərqli olaraq, hesabat verən müəssisənin rəhbərliyi, müvafiq qərarların verilməsi üçün, həmçinin həmin müəssisənin fəaliyyətini əks etdirən və onlar tərəfindən nəzarət olunan başqa daxili hesabatlarda olan lazimi maliyyə məlumatlarından bəhrələnə bilərlər.

Müvafiq maliyyə hesabatları eyni maliyyə əməliyyatlarının və ya digər hadisələrin müxtəlif aspektlərini əks etdirdiyi üçün onların tərkib hissələri qarşılıqlı əlaqəlidir. Bu hesabatların fərqli qaydada hazırlanmasına baxmayaraq, onların heç biri

ayrılıqda istifadəçilər üçün tələb olunan bütün informasiyanı özündə ehtiva etmir.

Başqa sözlə, istifadəçidə yalnız bu hesabatlardan birgə istifadə etdikdə, hesabat verən müəssisənin fəaliyyəti ilə bağlı tam təsəvvür yarana bilər.

5.2. Hesabat verən müəssisənin iqtisadi resursları və müəssisəyə qarşı olan iddialar və resurslar və iddialarda dəyişikliklər

Ümumi təyinatlı maliyyə hesabatları hesabat verən müəssisənin maliyyə vəziyyəti haqqında informasiyaları ehtiva edir. Bu informasiya müəssisənin iqtisadi resurslarının istifadə olunması və hesabat verən müəssisəyə qarşı mövcud olan iddialardan ibarətdir.

Maliyyə hesabatları, həmçinin hesabat verən müəssisənin iqtisadi resurslarını və ona qarşı yaranan iddiaları dəyişən əməliyyatların və digər hadisələrin təsirini göstərən özündə informasiyaları əks etdirir.

Hər iki növ informasiyanın əsk edilməsi müəssisəyə, onun fəaliyyətinə dair müvafiq iqtisadi qərarların ədalətli verilməsi üçün faydalıdır.

Müəssisənin maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklərlə bağlı informasiyanın təqdimatı hesabat dövrü ərzində, həmin təşkilatın investisiya, maliyyə və əməliyyat fəaliyyətini qiymətləndirməsi üçün faydalı və əhəmiyyətlidir. Maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklərlə bağlı hesabatın tərtib edilməsi zamanı fondlar bütün maliyyə resursları, dövriyyə kapitalı, likvid aktivlər və ya pul vəsaitlərini müxtəlif şəkildə ehtiva ifadə edə bilər.

Müəssisənin fəaliyyətinin nəticələri, həyata keçirdiyi fəaliyyətlərlə bağlı onun müxtəlif növ gəlirli barədə informasiyanı əks etdirir və onun gələcəkdə nəzarət edəcəyi iqtisadi resurslarda gözlənilən səmənin əldə edilməsi üçün mümkün dəyişikliklərin qiymətləndirməsini tələb edir. Həmçinin, fəaliyyətin nəticələri barədə informasiyanın təhlili müəssisənin mövcud resurslar hesabına pul vəsaitləri hərəkətlərinin yaranmasına dair proqnozların tərtib olunması üçün faydalıdır.

a) İqtisadi resurslar və iddialar

Hesabat verən müəssisənin iqtisadi resurslarının istifadəsi və onlara qarşı olan iddiaların xarakteri və məbləğləri barədə informasiyanın istifadəçilərə təqdim edilməsi, onlara həmin müəssisənin maliyyə gücü və fəaliyyəti ilə bağlı zəif yerlərin müəyyən edilməsinə kömək edir. Bu informasiyalar istifadəçilərə, hesabat verən müəssisənin likvidliyi və ödəmə qabiliyyətinin, onun əlavə maliyyələşdirməyə ehtiyacının və bu maliyyələşdirməni əldə etməyə nə dərəcədə nail ola biləcəyinin qiymətləndirməsinə xidmət edir.

Prioritetlər və mövcud iddiaların ödəniş tələbləri barədə istifadəçilərə, informasiyanın verilməsi hesabat verən müəssisəyə gələcək pul axınlarının həmin müəssisəyə tətbiq ediləcək iddialar arasında necə bölüşdürüləcəyini proqnozların əsalanmış halda tərtib olunmasını təmin edə bilər.

İqtisadi resurların istifadə növlərindən asılı olaraq, istifadəçilər hesabat verən müəssisənin gələcək pul axınları üzrə perspektivlərini qiymətləndirməsinə dair müxtəlif informasiyanı əldə edə bilərlər. Belə ki, müəssisənin iş xüsusiyyətlərinə əsasən debitor hesabları üzrə gələcək pul axınlarının yaranması mövcud iqtisadi resurslardan və ya məhsul, mal və xidmətlərin satışı ilə bağlı bir neçə iqtisadi resursların birləşməsindən mümkündür.

b) İqtisadi resurslar və iddialarda dəyişikliklər

Hesabat verən müəssisənin iqtisadi resursları və iddiaları üzrə dəyişikliklər müəssisənin maliyyə fəaliyyəti, habelə borc və ya kapital alətlərinin buraxılması kimi digər hadisə və əməliyyatlar nəticəsində yarandığı üçün istifadəçilər hesabat verən müəssisədən gələcək pul axınlarının perspektivlərini düzgün qiymətləndirmək üçün bu iki dəyişikliyi fərqləndirməyi bacarmalıdır.

Hesabat verən müəssisədən, onun maliyyə fəaliyyəti haqqında informasiyanın alınması istifadəçilərə müəssisənin öz iqtisadi resursları üzrə qazandığı gəliri növlərin qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılmasına kömək edir.

Müəssisənin qazandığı gəliri barədə istifadəçilərə informasiyanın təqdim olunması isə, hesabat verən müəssisənin resurslarından səmərəli istifadə edilməsinin, rəhbərliyin öz vəzifələrini nə dərəcədə yaxşı icra etməsinin göstəricisidir və beləliklə müəssisənin öz iqtisadi resursları üzrə gələcək gəlirlərini proqnozlaşdırmaq üçün yararlıdır.

c) Hesablama metodu ilə əks olunmuş maliyyə informasiyanın təqdim olunması

Hesablama metoduna əsasən təsərrüfat əməliyyatlarının və digər hadisələrin icrası ilə bağlı maliyyə hesabatlarında informasiyanın əks olunmsı yalnız keçmişdə müxtəlif dövrlərdə pul vəsaitlərinin və onun ekvivalentlərinin alınmsı və ödənilməsi ilə deyil, həmçinin gələcək dövrlərdə debitor borcu və kreditor borcu kimi uçota alınmış həmin vəsaitlər üzrə müvafiq daxilolmaları və xaricolmarı əks etdirir.

Başqa sözlə, bu əməliyyatlar və hadisələr baş verdiyi anda tanınır.

Burada, hesabat verən müəssisənin hesabat dövrü ərzində, birbaşa olaraq investorlardan və kreditorlardan əlavə resursların əldə edilməsindən başqa, iqtisadi resurslar və iddialarda dəyişikliklər vasitəsi ilə əks olunmuş maliyyə fəaliyyəti haqqında informasiyanın müvafiq hesabatlarda təqdim olunması, müəssisənin keçmişdə və gələcəkdə pul vəsaitlərinin və onların ekvivalentlərinin daxilolmalarını və xaricolmalarını təmin etmək qabiliyyətinin qiymətləndirilməsinə dair təhlillərin aparılması istiqamatində istifadəçilər üçün faydalıdır.

Beləliklə, Bu informasiya müəssisənin mövcud iqtisadi resurslarını, bu resurslarının müvafiq dövrlərdə hərəkətini, o cümlədən bazar qiymətləri və ya faiz dərəcələrinin dəyişməsi nəticəsində həmin resurslara iddiaların nə dərəcədə təsir etdiyini və ya artırıb – azalmasını, bununla da həmin müəssisənin birbaşa olaraq investorlardan və kreditorlardan əldə olunmuş resurslardan başqa, öz fəaliyyəti ilə bağlı ödənilməyən iş və xidmətlərin müqabilində xalis pul daxilolmalarının təmin edilməsi üzrə potensial imkanlarını göstərir.

ç) Pul vəsaitlərinin keçmişdəki hərəkəti vasitəsi ilə göstərilmiş maliyyə fəaliyyəti

Hesabat verən müəssisədən, onun müvafiq dövr ərzində pul vəsaitlərinin və onların ekvivalentlərinin hərəkəti barədə informasiyanın təqdim olunması istifadəçilərə həmin müəssisədə baş vermiş təsərrüfat əməliyyatının, onun əməliyyat fəaliyyətinin, investisiya üzrə fəaliyyətinin və maliyyəşdirmə fəaliyyətinin təhlil kömək edir.

Burada, hesabat verən müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində, onun əldə etdikləri pul vəsaitlərinin və onların ekvivalentlərinin daxilolmaları, habelə bu məqsədlə malların, işlərin, xidmətlərin alınması və iddiaların icrası üzrə bu vəsaitlərin xaricolamaları ilə bağlı həmin müəssisənin likvidliyinə və ya ödəmə qabiliyyətinə təsir edən amillər barədə informasiyalar göstərilir.

Başqa sözlə, maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri tərəfindən qəbul edilmiş iqtisadi qərarlar müəssisənin rəhbərliyindən hesabat dövrü ərzində təşkilatda səmərəli fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərini yaratmaq bacarığını tələb edir.

Nəticə etibarı ilə bu bacarıq müəssisənin işçilərinə və təchizatçılara ödənişlərin aparılması, faizlərin ödənilməsinin təmin edilməsi, borcların ödənilməsi və sahibkarlar (təsisçilər) arasında bölüşdürmənin həyata keçirilməsi imkanlarını müəyyənləşdirir.

İstifadəçilər müəssisənin maliyyə vəziyyəti, fəaliyyətinin nəticələri və maliyyə vəziyyətindəki dəyişiklər üzərində maliyyə informasiya ilə vaxtında tam və əhatəli təmin edildikdə, onlar tərəfindən pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərini yaratmaq imkanlarının qiymətləndirilməsi daha əsaslandırılmış halda aparıla bilər.

Bu da, müəssisə rəhbərliyi tərəfindən müəssisənin fəaliyyətininin fasiləsiz həyata keçirilməsi istiqamətində, onun xalis pul daxilolmalarının əldə olunması qabiliyyətin göstəricisidir.

d) Maliyyə fəaliyyəti nəticəsindən yaranmayan iqtisadi resurslar və iddialardakı dəyişikliklər

Hesabat verən müəssisənin iqtisadi resursları və iddiaları maliyyə fəaliyyətindən başqa, həmçinin mülkiyyət üzrə əlavə səhmlərin buraxılışı kimi digər səbəblərə görə də dəyişə bilər.

Bu cür dəyişikliklər barədə informasiya, hesabat verən müəssisənin iqtisadi resursları və iddialarının dəyişdirilməsi səbəblərinin müəyyən edilməsi və onların həmin müəssisənin gələcək maliyyə fəaliyyətində təsirlərinin proqnozlaşdırılması üçün bütöv anlayış verilməsi baxımımndan zəruridir.

5.3. Əhəmiyyətli uçot siyasətləri və sair izahedici açıqlamaları daxil edən qeydlərdə əlavə informasiyaların təqdim olunması

Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan maddələrin münasib və düzgün göstərilməsi üçün, həmçinin təmin edən əhəmiyyətli uçot siyasətləri və sair izahedici açıqlamaları daxil edən qeydlərdə əhatə edilir.

Bundan başqa, maliyyə hesaba

və qeyri-müəyyənliklər barədə açıqlamaları tələb edən əlavə informasiyalar, o cümlədən sənaye və coğrafi seqmentlər barədə və dəyişən qiymətlərin təsiri ilə bağlı əlavə cədvəllər, materiallar və digər zəruri hesab olunan informasiyanı daşıyan sənədlər ehtiva edələ bilər.

6. Faydalı maliyyə informasiyalarının keyfiyyət xüsusiyyətləri

Faydalı maliyyə informasiyanı əks etdirən keyfiyyət xüsusiyyətləri, hesabat verən müəssisə haqqında onun maliyyə hesabatında təqdim olunmuşinformasiay əsasında qərar qəbul etmək üçün mövcud investorlara, borc verənlərə və digər kreditorlara ən çox faydalı olan informasiya növlərini müəyyən edir.

Konseptual əsaslarla müəyyən olunan bu informasiya növlərinə əsaslanaraq maliyyə hesabatlarını hesabat verən müəssisənin iqtisadi resursları və ona qarşı olan iddialar barədə və bu resursların və iddiaların dəyişməsinə səbəb olan əməliyyatların və digər hadisələr və halların təsiri barədə informasiyalar təqdim edilir. Bəzi maliyyə hesabatlarına, həmçinin hesabat verən müəssisə üçün rəhbərliyin apardıqları fəaliyyət strategiyasına uyğun olaraq gözlənilən nəticələr barədə müvafiq izahedici materiallar daxildir.

Hesabat verən müəssisənin faydalı maliyyə informasiyalarına aid olan Xərc Məhdudiyyəti də eyni qaydada tətbiq edilir. Halbuki, keyfiyyət xüsusiyyətlərinin tətbiqi ilə bağlı məsrəflər və xərc məhdudiyyəti müxtəlif növ informasiyaları üçün (məsələn uzunmüddətli və ya qısamüddətli maliyyə informasiyalarının hazırlaması zamanı) müxtəlif ola bilər.

Maliyyə informasiyanın faydalılığı, onun konseptual əsaslarla nəzərdə tutduğu tıləblərə uyğun olaraq maliyyə hesabatlarında təqdim olunması ilə ölçülür.

Maliyyə informasiyanın faydalılığının artırılması, müqayisəlilik, təsdiqləmə imkanı, vaxtında təqdimat və anlaşıqlıq kimi, keyfiyyət xüsusiyyətlərini əks etdirən informasiyanın hazırlanması ilə təmin edilir.

Fundamental keyfiyyət xüsusiyyətləri özündə münasiblik və düzgün təqdimat konsepsiyasına uyğun olaraq maliyyə informasiyanın hazırlamasını ehtiva edir.

6.1. Münasiblik

Keçmiş, indiki və gələcək hadisələri qiymətləndirməklə istifadəçilərin iqtisadi qərarlar qəbul etmələrinə təsir edən informasiya münasib hesab olunur.

Keçmiş, indiki və gələcək hadisələri qiymətləndirməsi üçün perspektiv və retrospektiv təhlillər aparılırılması ilə müəyyən olunur.

Retrospektiv təhlil istifadəçinin öz keçmiş qərarlarının düzgün olub-olmadığını təsdiqləməsinə imkan yaradır.

Perspektiv təhlil istifadəçinin keçmiş, cari qərarların qiymətləndirilməsi əsasında gələcək qərarlardan gözlənilən nəticələrin proqnozlaşdırmasına imkan yaradır.

Perspektiv təhlil retrospektiv təhlil nəticələrinə əsaslandırdığı üçün proqnozverici informasiya, həmçinin təsdiqedici dəyərə də malikdir. Məsələn, gələcək illərin gəlirini

proqnozlaşdırmaq üçün əsas keşmiş və cari dövrlər üzrə gəlirlərin müvafiq proqnoz və faktiki rəqəmləri müqayisə edilə bilər. Bu müqayisələrin nəticələri gələcək dövrlər üzrə daha əsaslandırılmış və təkmilləşdirilmiş proqnoz göstərcilərinin hazırlanmasında istifadəçiyə kömək edə bilər.

Nümunəvi Misal 1.

Müəssisə hesabat ilinin əvvəlində hər birinin dəyəri 1.200 manata olan 20 ədəd paltaryuyan maşın əldə etmiş və iki ildən sonra həmin növ məhsulların təkmilləşdirilməsi nəticəsində onların qiyməti 1.100 manat təşkil etmişdir.

Hesabat dövründə onlardan 17-si hər biri 1.700 manat olmaqla satılmışdır. Əvvəlki hesabat dövrdə satılmayan 1.200 manat dəyərində uçota alınmış 3 ədəd paltaryuyan maşınlar isə, münasiblik prinsipinə əsaslanaraq zərərin qabaqcadan müəyyən edildiyi andan və tanınması dərhal tələb etdiyinə görə hesabat dövründə hər biri 1.100 manat dəyərində qiymətləndirilməlidir.

6.1.1. Əhəmiyyətlilik

Maliyyə hesabatlarını təqdim edənlər tərəfindən nəzərə alınmaması və ya təhrif olunması səbəbindən istifadəçilərin bu hesabatlar əsasında iqtisadi qərarların qəbul edilməsinə təsir edə bilən informasiya əhəmiyyətli hesab olunur. Əhəmiyyətlilik konkret şəraitlərdə maliyyə hesabatlarında diqqətsizlikdən göstərilməmiş zəruri hesab olunan informasiyanın və ya yol verilmiş səhvin həcminin dəyərindən asılıdır.

İnformasiyanın münasibliyi onun mahiyyəti və kəmiyyət xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bəzi hallarda informasiyanın mahiyyəti onun münasib olması üçün kifayətdir. Məsələn, yeni seqment barədə informasiyanın açıqlanması hesabat dövründə yeni seqment vasitəsi ilə əldə olunmuş nəticələrin yol verilmiş səhvin həcminin dəyərindən asılı olmayaraq, risklərin qiymətləndirilməsinə və qurumun malik olduğu imkanlara təsir göstərə bilər.

Yəni, maliyyə hesabatlarında əks etdirilən əməliyyatların və digər hadisələrin əhəmiyyətli olması üçün həmin əməliyyatlar və hadisələr onların iqtisadi mahiyyətinin hüquqi formasından üstünlüyü prinsipi əsasında təqdim olunmalıdır.

Burada, əməliyyatların və ya digər hadisələrin mahiyyəti heç də həmişə onların hüquqi və ya müəyyən edilmiş formasına uyğun gəlmir. Məsələn, qurum digər tərəfə aktivləri elə üsulla xaric edə bilər ki, bu sənəd mülkiyyət hüququnun həmin tərəfə verilməsini nəzərdə tuta bilər. Lakin, qurum təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərələrdən yararlanmağı təmin edən müqavilələr hesabına da həmin aktivləri əldə edə bilər.

Bu halda, mahiyyət formasına əsaslanan əhəmiyyıtlilik xüsusiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq, göstərilən sövdələşmənin maliyyə hesabatlarında satışın həyata keçirilməsi əvazinə aktivin maliyyə icarəsinə verilməsi kimi informasiyanın təqdim edilməsi münasib hesab olunur.

Bununla yanaşı, konsepsiyanın tətbiqi maliyyə hesabatlarının hər hansı elementi kəmiyyətcə kifayət qədər əhəmiyyərli hesab olunduqda o halda istifadəçinin maliyyə hesabatlarını anlamasına kömək məqsədi ilə həmin elementinin ayrıca açıqlaması tələb olunur. Digər hallarda isə informasiya göstərilən bu iki amillərin təsiri ilə birgə nəzərə alınmalıdır.

Başqa sözlə, əhəmiyyətlilik fərdi müəssisənin maliyyə hesabatı kontekstində informasiyanın aid olduğu maddələrin xarakteri və ya yol verilmiş səhvin həcminin dəyəri və ya hər bu xüsusiyyətlərin birgə təsiri əsasında həmin müəssisə üzrə maliyyə hesabatında əks olunmuş münasibliyin spesifik aspektidir.

Nümunəvi Misal 2.

İlin sonunda material ehtiyatlarının 500 manat məbləğində silinməsini tələb edən düzəliş müəyyən edilmişdir. Bu tarixə xalis aktivlərin dəyəri 1,000,000 manat, onların tərkibində düzəlişdən qabaq material ehtiyatları 100,000 manat və ilin sonuna vegidənəvvəl mənfəət 2000 manat məbləğində təşkil etmişdir.

Göstərilən maliyyə hesabatlarının elementləri üzrə təklif edilən düzəlişin əhəmiyyətliliyini aşağıdakı kimi qiymətləndirmək olar:

ü xalis aktivlər baxımından – 0.05%;

ü material ehtiyatları baxımından – 0.5%;

ü vergidənəvvəl mənfəət baxımından – 25%.

Bu düzəliş material ehtiyatları və xalis aktivlər üçün əhəmiyyətli hesab edilmir. Lakin vergidənəvvəl mənfəət üçün əhəmiyyətliliyi baxımından yuxarıda göstərilən düzəlişin aparılması labüddur.

6.2. Düzgün təqdimat

Maliyyə hesabatlarında düzgün təqdimatı əks etdirən informasiya tamlıq, neytrallıq və təhrifsizlik xüsusiyyətlərinə cavab verməlidir.

Müəssisənin maliyyə hesabatlarında informasiyanın düzgün təqdimatı onun maliyyə vəziyyətini və fəaliyyətinin maliyyə nəticələrini tamlıq, neytrallıq və təhrifsizlik xüsusiyyətləri əsasında, mümkün qədər obyektiv əks etdirməsini nəzərdə tutur.

Bu o deməkdir ki, Konseptual Əsasların və ya müvafiq Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartların və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartların tanınma meyarlarına uyğun gələn və hesabat tarixinə və ya hesabat dövründə mövcud olan aktivlərə, öhdəliklərə, kapitala, gəlirlərə və xərclərə təsir göstərmiş bütün təsərrüfat əməliyyatları və digər hadisələr maliyyə hesabatlarında düzgün əks etdirilməlidir.

6.2.1. Tamlıq

Tamlıq keyfiyyətinə uyğun olaraq maliyyə informasiyalarının tərkibinə marağı olan şəxslər üçün zəruri hesab olunan informasiya daxil edilməli və uçot siyyəsəti və isahlı qeydlərdə açıqlamalıdır.

Belə ki, hər hansı aktivlər qrupu üzrə təsvirin tamlığa cavab verilməsi üçün bu aktivin xarakteri və kəmiyyətlərini əks etdirən rəqəmlərlin və izahlı qeydlərin açıqlanması ilə informasiyalar verilməlidir (məsələn, ilkin dəyərin və ya ədalətli dəyərin açıqlanması ilə bağlı informasiyalar).

Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın etibarlı olması üçün bu informasiya, onun əhəmiyyətliliyi və ona çəkilən xərclər nəzərə alınmaqla, dolğun olmalıdır.

Bu keyfiyyətə əsasən maliyyə hesabatlarında göstərilən informasiyanın əhəmiyyətliliyi və onun hazırlanmasına çəkilən xərclər baxımından həmin hesabatların istifadəçiləri tərəfindən qəbul edilən iqtisadi qərarlara təsir göstərən olan bütün maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları və nəticələri açıqlanmalıdır.

Göstərilən tələblər əsasında informasiyanın maliyyə hesabatlarında əks etdirilməməsi həmin informasiyanı yanlış və bunun nətəcəsi kimi etibarsiz edə bilər.

Nümunəvi Misal 3.

Müəssisə təqdim etdiyi mənfəət və ya zərər və digər məcmu gəlir haqqında hesabatda mənfəət 180,0 min manat məbləğində, amortizasiyanın isə 50,0 min manat məbləğində göstərilmişdir.

Lakin, əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahedici qeydlərdə müəssisənin aktivlərə tətbiq olunan amortizasiya dərəcələri, düzxət və ya azalan qalıq metodu əsasında amortizasiyanın açıqlanması, habelə müəssisənin balansında olan aktivlərin 200,0 min manat məbləğində dəyərindən düşməsi və onların zərərdə tanınması barədə məlumat verilməmişdir.

Potensial istifadəçi tərəfindən müvafiq iqtisadi qərarın verilməsi üçün maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiya tam hesab olunmadığı üçün maliyyə hesabatlarında maliyyə nəticələrinə göstərilən həmin məlumatların təsiri açıqlanmalıdır.

6.2.2. Neytrallıq

Maliyyə informasiyanın istifadəçi tərəfindən səmərəli və ya səmərəsiz qəbul edilməsi ehtimalının artırılması üçün bu informasiya heç kimin marağına meyl etməyən, gəlirliyini vurğulanmayan, əhəmiyyətliyini azalmayn və ya başqa cür manipulyasiyaya məruz qalmayan, qərəzsiz təsvir olunan maliyyə hesabatlarının təqdimatında neytral olmaqdır.

Maliyyə hesabatlarını hazırlayanlar tərəfindən təqdim olunan informasiya, onların öncədən müəyyən olunmuş nəticənin əldə edilməsi üçün istifadəçinin qərarına təsir etdikdə, maliyyə hesabatları neytral hesab oluna bilməz. Məsələn, əgər hesabat dövrü ərzində müəssisə ətraf mühitini çirkləndirən, zəhərləyən kimyəvi maddələr və ya insanın sağlamlığına mənfi təsir göstərən fəaliyyətlə məşğul olduğu halda, bu barədə tərtib etdiyi maliyyə hesabatlarında müəssisəyə vurduğu ziyanın olub-olmasından asılı olmayaraq, görülmüş tətbirlərin həyata keçirilməsi üzrə informasiyanı açırlamırsa istifadəçi tərəfindən düzgün iqtisadi qərarların verilməsi baxımından həmin informasiya neytral hesab edilmir.

6.2.3. Təhrifsizlik

Təhrif olunmayan informasiya özündə hadisənin təsvirində heç bir təhrif və ya buraxılmış informasiyanın mövcud olmadığını və bu informasiyanı hasil etmək üçün istifadəçilər tərəfindən, onun istifadə edilməsi prosesində təhrifsiz tətbiq edilmiəsini ehtiva edir.

Bu kontekstdə, təhrif olunmayan informasiyanın təqdim edilməsi bütün hallarda onun tam dəqiqliyi ilə göstərilməsi kimi qəbul edilmir. Belə ki, müşahidə edilə bilinməyən qiymət və ya dəyərin qiymətləndirilməsinin dəqiq və ya qeyri-dəqiq kateqoriyalarına aid olunmasını müəyyən etmək mümkün deyil.

Başqa sözlə, düzqün təqdimat heç də həmişə özündə fəaydalı məlymatları əks etdirmir. Məsələn, müəssisə tərəfindən güzəştlə və əvazsiz o, cümlədən qrant vasitəsi ilə aktivin xərc etmədən əldə olunmasını düzgün təqdimatla təsvir etsə də, bu informasiya münasib hesab edilmədiyidən istifadəçi üçün faydalı hesab olmur.

Yəni, bu qiymətləndirmənin düzgün təqdimatı zamanı qiymətləndirmiş aktiv üzrə məbləğin aydın və dəqiq təsvir edilməsi, qiymətləndirmə prosesinin xarakteri və məhdudiyyətlərinin izah edilməsi və qiymətləndirməni müəyyən etmək üçün müvafiq prosesin seçilməsində və tətbiqində heç bir təhrifin yol verilməsinə tələblər icra olunmalıdır.

Burada, misal kimi, aktivin dəyərinin dəyərsizləşməsini göstərmək üçün onun balans dəyərinə düzəliş edilməli olan məbləğin qiymətləndirilməsini qeyd etmək olar.

Beləliklə, hesabat verən müəssisə tərəfindən qiymətləndirmə prosesində ən etbarlı informasiya qiymətləndirməyə əhəmiyyətli təsir göstərən hər hansı qeyri-müəyyənliyi izah edən, münasib və düzqün təqdimatla qiymətləndirilə bilən informasiyadır.

6.3. Fundamental keyfiyyət xüsusiyyətlərinin tətbiq edilməsi və artırılması

Faydalı informasiya münasib və düzgün təqdim edilməlidir. Mübasib olmayan keyfiyyət xüsusiyyətin düzgün təqdimatı və ya münasib olan keyfiyyət xüsusiyyətin düzgün olmayan təqdimatı istifadəçiyə əsaslandırılmış qərarların qəbul edilməsinə kömək etmir.

Müqayisəlilik, təsdiqləmə imkanı, vaxtında təqdimat və anlaşıqlıq fundamental keyfiyyət xüsusiyyətlərinə malik olan münasib və düzgün təqdim edilən informasiyanın faydalılığını artıran keyfiyyət xüsusiyyətləridir. Keyfiyyət xüsusiyyətlərinin artırılması həmçinin, hər ikisi eyni dərəcədə münasib və düzgün təqdim edildikdə, bu keyfiyyət xüsusiyyətlərinin istifadə edilməli olduğunun müəyyən edilməsi hadisəni daha şəffaf təsvir etmək üçün kömək edə bilər.

6.3.1. Müqayisəlilik

İstifadəçilər üçün maliyyə hesabatları arasında müvafiqliyi və fərqliliyi müəyyən etmək və qiymətləndirmək imkanını yaradan informasiya müqayisəli hesab olunur.

İstifadəçilər tərəfindən müəssisənin müxtəlif dövrlərə aid olan maliyyə hesabatlarının və ayrı-ayrı müəssisələrin maliyyə hesabatlarının müqayisə edilə bilməsi

onlar üçün müəssisələrin maliyyə vəziyyətindəki və fəaliyyətlərinin maliyyə nəticələrindəki meylləri müəyyən etmək imkanı yaradır.

Müqayisəlilik maliyyə hesabatlarında analoji maliyyə əməliyyatları və digər oxçar hadisələr üzrə maliyyə nətəcələrinin qiymətlədirilməsi və əks etdirilməsi ilə əlaqədar ardıcıl yanaşmanı tələb edir.

Müqayisə olunan informasiyanın ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri ardıcıllıqdır. Müqayisəlilik prinsipi maliyyə hesabatlarında əks olunan informasiyanın dövrdən dövrə ardıcıl olaraq tanınmasını, qiymətləndirilməsini və təqdim edilməsini tələb edir.

Ardıcıllıq, müqayisəliliklə əlaqəli olsa da eyni deyildir. Ardıcıllıq, ya hesabat verən müəssisə daxilində bir dövrdən başqa dövrə ya da bir dövr üzrə müəssisələr üzrə, eyni maddələr üzrə eyni metodların istifadə edilməsinə aiddir. Müqayisəlilik məqsəddir, ardıcıllıq isə bu məqsədə nail olmağa kömək edir.

Nümunəvi Misal 4.

Müəssisənin əvvəlki hesabat dövründə istehsal olunmuş məhsullar 23% orta rentabellik səviyyəsində satılmışdır. Hesabat dövründə isə, bu göstərici 20%-ə enmişdir. Növbəti ildə müəssisə istehlakçıların tələbatlarını nəzərə allaraq, hesabat dövründə istehsal olunan səmərəsiz məhsul növlərini istehasalatdan çıxartmış və daha keyfiyyətli, habelə yüksək rentabellik dərəcəsi ilə yeni növ məhsulların istehsalına başlamışdır. Bu əvəzləşmənin nəticəsində növbəti hesabat dövr üzrə istehsal olunacaq məhsullar üçün orta rentabelliklə məhsul satışı 25%-lə proqnozlaşdırılması əsaslandırılmışdır.

6.3.2. Təsdiqlənmə imkanı

Təsdiqlənmə imkanı istifadəçiləri əmin edir ki, informasiaya təqdim etmək üçün nəzərdə tutduğu keyfiyyət xüsusiyyətini düzgün əks edir. Təsdiqlənmə imkanı müxtəlif məlumatlı və müstəqil müşahidəçilərin, tamamilə razılıq olmamasına baxmayaraq, müəyyən bir təsvirin düzgün təqdimat olmasına dair onların arasında razılığa gələ biləcəyi sövdələşmə əldə olunur. Kəmiyyət baxımından mümkün hesab edilə bilən informasiyanın təsdiq olunması üçün vahid qiymətləndirmə nöqtəsinin nəzərə alınması tələbi zəruri deyil.

Təsdiq etmə birbaşa və ya dolayı yolla həyata keçirilə bilər. Birbaşa təsdiq etmə, məbləğin bilavasitə qurum tərəfindən və ya digər müşahidəçinin iştitakı ilə (məsələn, nağd pulun sayılması ilə) müəyyən edilir. Dolayı təsdiqetmə isə, hər hansı bir modelə, formulaya əsalanaraq və eyni metodologiyadan istifadə etməklə nəticələrin yenidən hesablanması ilə aparılır. Buna misal olaraq, müəssisənin balansına götürülmüş ehtiyatların ilkin dəyərin hərəkəti üzrə eyni metoddan (məsələn, ilk mədaxil – ilk məxaric metodundan) istifadə etməklə yenidən hesablanmasını göstərmək olar.

Uzunmüdətli proqnozları nəzərdə tutan, lakin göstərilən tələblərə cavab verməyən informasiyanın təsdiqi mümükün olmaya bilər. Belə informasiyalarla bağlı istifadəçilər tərəfindən müvafiq qərarın verilməsinə dair onlara köməkliyin göstərilməsi üçün əsas

ehtimalların, informasiyanın hazırlamasında istifadə metodunun və informasiyanı təsdiq edən digər faktorlar və halların açıqlanması vacibdir.

6.3.3. Vaxtında təqdimat

İstifadəçilərin qərarlarına vaxtında təsir edilməsi üçün maliyyə hesabatlarında əks olunan informasiyanın vaxtında təqdimatı ölkələrin qanunvericiliklə tənzimlənir. Təqdim olunması zamanı səbəbsiz ləngitmələrə yol verilən informasiya öz münasibliyini itirə bilər. Lakin, bəzi hallarda, maliyyə hesabatlarında informasiyanın vaxtında təqdim olunması məqsədi ilə əməliyyatların və digər hadisələrin bütün aspektlərinin tam müəyyənləşməsinə riayət olunmur.

Bu da maliyyə hesabatlarında təqdim edilən, özündə fundamental keyfiyyət xüsusiyyətlərini əks etdirən informasiyanın səviyyəsinin aşağı enməsi ilə nəticələnir.

Əksinə, hesabatın təqdim edilməsi bütün aspektlər müəyyən olunanadək gecikdirildikdə, informasiya yüksək dərəcədə konseptual əsaslara uyğun olaraq edilsədə, bundan əvvəl qərar qəbul etməli olan istifadəçilər üçün əhəmiyyətini itirmiş və az faydalı ola bilər.

Beləliklə, tarazlığın təmin edilməsi üşün göstərilən tələblərə cavab verməklə, maliyyə hesabatlarının standartlarda təyin olunmuş müddətdə təqdim olunması məqsədəmüvafiqdir.

6.3.4. Anlaşıqlıq

Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın əsas xüsusiyyəti onun istifadəçilər tərəfindən tez anlaçılmasıdır.

Bu səbəbdən, istifadəçilər kommersiya fəaliyyəti və mühasibat uçotu haqqında zəruri biliklərə malik olmalıdırlar.

Beləliklə, münasib informasiya, onun mürəkkəbliyinə görə istifadəçilər tərəfindən anlaşılmaması səbəbindən maliyyə hesabatlarından çıxarılmamalıdır. Məsələn, derivativlər (törəmə maliyyə aləti), hedcing, qudvil, aktivlərin yenidənqiymətlədirilməsi haqqında informasiyalar kifayyət qədər mürəkkəb olduğuna görə istifadəçilər tərəfindən anlaşılmaya da bilər.

Lakin onların iqtisadi qərarların verilməsinə əhəmiyyətli olduğunu nəzərə alaraq həmin informasiyalar maliyyə hesabatlarından çıxarılmamalıdır.

6.4 Faydalı Maliyyə Hesabatı Verilməsi üzrə Xərc Məhdudiyyəti

Xərc, maliyyə hesabatı vasitəsilə verilə biləcək informasiyalar üzrə geniş yayılmış məhdudiyyətdir. Maliyyə informasiyanın təqdim eedilməsi müəyyən xərclərin çəkilməsini tələb edir və bu iformasiyanın təqdim etməyin faydası hesabına həmin xərclərin özünü doğruldacağı vacibdir. Xərclərin və əldə ediləcək faydanın nəzərə alınmalı müxtəlif növləri mövcuddur.

Maliyyə hesabatlarını tərtib edənlər bu hesabatlarda əks olunmuş maliyyə informasiyanın hazırlanması, həmçinin müəyyən olunmuş qaydalara uyğun olaraq həmin hesabatların təqdim olunması və dərc olunması ilə bağlı müvafiq xərclərə yol verir və bu müvafiq gəlirlərin azaldılmasına səbəb olur. Maliyyə informasiyanın

istifadəçiləri də təqdim edilmiş maliyyə hesabatlarının təhlili və şərh edilməsi üzrə xərclərə məruz qala bilərlər. Belə ki, təqdim olunmuş maliyyə hesabatlardan istifadəçilərin lazımi informasiyanın alınması üzrə ehtiyacları təmin olunmadıqda, onlar bu informasiyanın əldə edilməsi üçün əlavə xərclərlə üzləşirlər.

Konseptual əsaslarına uyğun olaraq istifadəçilərə informasiyanın təqdim edilməsi, onlarda müvafiq iqtisadi qərarların qəbul edilməsində əminlik yaradır. Bu kapital bazarının daha səmərəli fəaliyyəti və bütövlükdə iqtisadiyyat üzrə kapitalın dəyərinin daha aşağı olması ilə nəticələnir. Fərdi investor, borc verən və ya kreditor da keyfiyyətli informasiyalara istinad edərək əsaslandırılmış qərar qəbul etməklə faydalana bilər. Lakin, ümumi təyinatlı maliyyə hesabatlarında hər bir istifadəçinin tələbinə uyğun hesab etdiyi informasiyanın alınması mümkün deyil.

Xərc məhdudiyyətini tətbiq edərkən, Şura, müəyyən bir informasiyanın alınması üçün çəkilən xərclərin, həmin informasiyanın təqdim etməyin faydası hesabına özünü doğruldacağını qiymətləndirir. Təklif edilmiş maliyyə hesabatı standartını yaradılmasında xərc məhdudiyyətini tətbiq edərkən, Şura, maliyyə informasiyanı təmin edənlərdən, istifadəçilərdən, auditorlardan, akademiklərdən və başqalarından bu standartın məsrəfləri və faydalarının gözlənilən xarakter və kəmiyyətinin tarazlığı haqqında təkliflərin əldə olunmasına çalışır.

Belə ki, Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyadan əldə olunan səmərə bu informasiyanın hazırlanması ilə bağlı məsrəflərdən artıq olmalıdır.

Müəssisələrin iş xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq subyektiv amillərin təsiri hesabına, maliyyə hesabatlarının müəyyən maddələrində təqdim olunan məsrəflər və faydalar barədə informasiyalar müxtəlif şəxslər tərəfindən fərqli qiymətləndirilə bilər.

Buna görə də, Şura, maliyyə hesabatı ilə bağlı məsrəfləri və faydaları, hesabat verən fərdi müəssisələr üzrə deyil qəbul edilmiş ümumi yanaşmalara uyğun olaraq nəzərə almağa çalışır.

Bu, məsrəflər və faydaların qiymətləndirmələri həmişə bütün müəssisələr üzrə eyni hesabat vermə tələblərinə əsaslanması demək deyil. Müəssisəllərin müxtəlif ölçüdə fəaliyyət göstərdikləri, kapitalın müxtəlif mülkiyyət növünə aid olunması, müxtəlif istifadəçilərin ehtiyacları və digər faktorların təsiri səbəblərindən, müvafiq məsrəflərin və faydaların uçotda əks olunması ilə bağlı fərqli yanaşmalar ola bilər.

7. Standartların əsaslandığı ehtimallar

7.1. Müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsizliyi

Maliyyə hesabatları adətən müəssisənin fəaliyyətinin həyata keçirilməsi və müşahidə edilə bilən gələcəkdə bu fəaliyyətin davam etdirəcəyi ehtimalına əsaslanaraq hazırlanır. Bu isə müəssisənin həyata keçirdiyi fəaliyyət növləri üzrə mövcud olan istehsal (xidmət) potensialların həcmininin ləğv edilməsinə və ya əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasına niyyətin, və ehtiyacın olmadığını göstərir.

Belə bir niyyət və ya ehtiyac mövcud olduqda maliyyə hesabatları digər əsaslarla hazırlanmalı və bununla bağlı konseptual əsaslarla açıqlanmalıdır.

Müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsizliyi konsepsiyası ilə əlaqədar aşağıdakıları qeyd etmək lazımdır:

§ Müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsizliyi konsepsiyası müəssisənin fəaliyyətinin davam edəcəyi və onun fəaliyyətinin dayandırılması və ya fəaliyyətinin həcminin əhəmiyyətli dərəcədə ixtisara salınması zərurətinin olmadığı təqdirdə hazırlanır.

§ Müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsizliyi barədə ehtimal ilk növbədə maliyyə hesabatlarının hazırlanması zamanı aktivlərin və öhdəliklərin ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

§ Müəssisənin ləğv olunacağı təqdirdə aktivlərin qiymətləndirilməsi zamanı adətən bu aktivlərin alınması üçün çəkilmiş məsrəflər deyil, onları ehtimal olunan satış dəyərindən istifadəsi olunur. Yəni, satış üzrə xərclər çıxılmaqla, satış qiymətinin istifadəsi daha məqsədə uyğundur. Belə ki, müəssisənin yaxın gələcəkdə ləğv olunacağı gözlənildikdə, aktivlərin ehtimal olunan satış dəyəri özündə həmin müəssisənin öhdəliklərinin ödənilməsi üçün tələb olunan pul vəsaitlərinin gözlənilən mədaxili barədə daha etibarlı məlumatının daşıyıcısı olacaqdır.

§ Müəssisənin ləğv olunacağı təqdirdə onun bütün ləğv olunması gözlənilən aktivləri qısamüddətli aktivlər kimi maliyyə hesabatlarında tanınır. Öhdəliklərin maliyyə hesabatlarında əks etdirilməsi isə bu öhdəliklərin kreditorlara ödənişlər prioritetləri təsnifatı əsasında həyata keçirilməsi maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri üçün daha əhəmiyyətlidir.

Nümunəvi Misal 5.

Müəssisə 60,0 min manat məbləğində avadanlıq almışdır. Hesabat ilinin əvvəlinə yaranmış kreditor borcu 90,0 min manat, o cümlədən mebel istehsalı ilə məşğul olan müəssisəyə 70,0 min manat təşkil etmişdir.

Avadanlığın istifadəyə yararlı olma müddəti 6 ildir və uyğunluq prinsipinə müvafiq olaraq o, mənfəət və zərər hesabatında bu dövr ərzində əks ediləcəkdir.

Amortizasiyanın düzxət metoduna əsasən illik xərclər 10,0 min. manat məbləğində müəyyən edilməklə, fasiləsizlik konsepsiyasının tətbiqi zamanı müəssisənin avadanlıqları istifadəyə yararlı olduğu müddətdə müəssisə tərəfindən həyata keçirdiyi fəaliyyətlə bağlı istismarı nəzərdə tutulmuşdur.

Bu o deməkdir ki, müəssisə öz “ Maliyyə fəaliyyətinin vəziyyəti hesabatı”-nda istismarı nəzərdə tutulan aktiv üzrə illik 10,0 min manat məbləğində amortizasiya ayırmalarının çıxmaqla dəyərini tanımalıdır. Yəni, il ərzində istismar olunan bu cür avadanlığın balans dəyəri (60,0–10,0) 50,0 min manat, ikinci ildə müvafiq olaraq bu dəyər 40,0 min manatla uçota alınmalı və nəhayət altıncı ildə onun istifadəyə yararlı müddəti bitməsi ilə bağlı sıfıra bərabər olmuş dəyəri müəssisənin balansından silinməlidir.

Lakin, 3 ildən sonra müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən, onun fəaliyyətinin dayandırılması və ya fəaliyyətinin həcminin əhəmiyyətli dərəcədə ixtisara salınması təqdirdə aktivlərin ləğv olunması barədə qərarın qəbul etdiyini fərz etsək, onda həmin aktiv qısamüddətli aktiv kimi uçota alınmaqla ehtimal olunan satış dəyəri ilə və ya bizim misalda (60,0–30,0) 30,0 min manat məbləğində balansda tanınan alış qiymətindən də aşağı qiymətlə satıla bilər.

Bu halda, öhdəliklər maliyyə hesabatlarında, onların kreditorlara ödənişlər prioritetləri təsnifatı əsasında əks etdirilməli və hesabat dövründə həmin aktivin satışından fərz etsək, 25,0 min manat məbləğində müəssisənin hesabına vəsait daxil olunduqda həmin vəsaitlər ilk növbədə yuxarıda göstərilən mebel istehsalı ilə məşğul olan müəsisənin debitor borcunun ödənilməsinə yönəldiriləcəkdir.

8. Maliyyə hesabatlarının elementləri

Maliyyə hesabatlarında əməliyyatların və digər hadisələrin maliyyə təsirlərinin, onların iqtisadi xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq geniş kateqoriyalar üzrə qruplaşdırmaqla təqdim olunur. Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatında təqdim olunan maliyyə hesabatlarının elementləri kimi adlandırılan bu geniş kateqoriyalar aktivlər, öhdəliklər və kapitaldan ibarətdir. Mənfəət və zərər haqqında hesabatda isə bu elementlərə gəlirlər və xərclər daxil edilir.

Kapitalda dəyişikliklər barədə hesabat isə, yuxarıda qeyd olunan hesabatalarda təqdim olunan maliyyə elementlərinin hərəkətləri və təsiri nəticəsində kapitalın dəyişdirilməsi üzrə informasiyanı əks etdirir. Bu səbəbdən, Konseptual Əsaslara uyğun olaraq tərtib edilən sözügedən hesabat üçün xüsusi elementlər müəyyən edilmir.

Maliyyə vəziyyəti haqqında və mənfəət və zərər haqqında hesabatlarda bu elementlərin təqdimatı özündə təsnifatlaşdırmiş maddələri ehtiva edir. Məsələn, istifadəçilər tərəfindən iqtisadi qərarların qəbul edilməsi üçün bu maliyyə elementləri müəssisənin fəaliyyətindəki xarakterinə və ya funksiyalarına görə təsnifatlaşdırıla bilər.

8.1. Maliyyə vəziyyəti

Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi ilə əlaqədar olan elementlər aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

(a) Aktiv – keçmiş hadisələrin nəticəsi kimi müəssisə tərəfindən idarə olunan (nəzarət edilən) və müəssisəyə gələcəkdə iqtisadi səmərə gətirə biləcəyi gözlənilən ehtiyatdır (resursdur);

(b) Öhdəlik – müəssisənin kеçmiş hadisələrdən yaranmış və iqtisadi səmərəni əmələ gətirən ehtiyatlarının (resurslarının) müəssisədən kənara ахını ilə nəticələnən mövcud borcudur;

Aktiv və öhdəliklərin anlayışları, onların əsas xüsusiyyətlərini əks etdiritr və bu anlayışlar konseptual əsaslara uyğun olan tanınma meyarlarına cavab vermədikdə maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda aktiv və öhdəlik kimi tanınmır.

Yəni, gələcək iqtisadi səmərələrin müəssisəyə daxil olması və ya ondan xaric olması gözləntisi aktiv və öhdəliklərin tanınmasını təmin edən meyarına cavab verilməsi kifayət qədər əsaslandırılmalıdır.

Maddənin aktiv, öhdəlik və kapital anlayışına cavab verib-vermədiyini və ya onların həmin maddədə tanınma və qimətləndirmə meyarlarına uyğun müəyyən edilməsi zamanı, əsas diqqət

mahiyyətə və iqtisadi reallığa üstünlük verilməlidir. Məsələn, icarəyə götürülmüş əmlak müəssisənin hüquqi mülkiyyətində olmasına baxmayaraq, həmin əmlakdan səmərənin gözlənməsi icarədarın nəzarətində olduğu üçün o icarədarın tərtib etdiyi maliyyə hesabatında aktivin anlayışına uyğun gəlir.

8.1.1. Aktivlər

Aktivdə təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərə bu aktivin satışı, habelə aktivdən istifadə edilməklə istehsal olunmuş məhsulun satışı nəticəsində onların pul vəsaitlərinə və ya onların ekvivalentlərinə çevrilməsi müəssisəyə daxil ola bilər.

Aktivin istifadəsi nəticəsində gələcək iqtisadi səmərənin əldə olunması pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin xaric olmasının azaldılması ilə ifadə oluna bilər.

Yəni, aktivdə təccəssüm olunan gələcək iqtisadi səmərə müəssisəyə birbaşa və ya dolayı yolla pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin daxil olması üzrə imkanların yaradılmasını təmin edir. Məsələn, müəssisənin əsas fəaliyətini təşkil edən bu imkan hesabına səmərənin əldə olunması, həmçinin çevrilə bilmə və ya alternativ istehsal prosesinin tətbiqi nəticəsində istehsalın (xidmətin) maya dəyərini aşağı salmasını təmin edən pul vəsaitləri və ya onun ekvivalentlərinin xaricolmalarının azaldılması formasını ala bilər.

Müəssisə, adətən alıcıların tələb və təkliflərə uyğun olaraq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün öz aktivlərindən istifadə edir.

Göstərilən tələb və təkliflər əsasında istehsal olunan mallar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlər alıcılarının ehtiyaclarının təmin edildiyi müqabilində onlar tərəfindən müvafiq qarşılıqlı ödənişlərlə müəsisənin pul vəsaitləri və ya onun ekvivalentlərinin artması ilə nəticələnir.

Aktivdə təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərə müəssisəyə aşağıdakı müxtəlif üsullarla daxil ola bilər.

(a) müəssisə tərəfindən satılan mal və xidmətlərin istehsalında aktivdən (aktivlərdən) istifadə edilə bilər;

(b) digər aktivlərlə mübadilə edilə bilər;

(d) müəssisənin mülkiyyətçiləri arasında bölüşdürülə bilər.

Müəssisə aktivləri keçmiş əməliyyatlar və ya digər keçmiş hadisələr nəticəsində adətən istehsal, xidmət və ticarət sahələrində geniş təkrar istehsalın fəaliyyətinin həyata keçirilməsi müqabilində maddi və qeyri-maddi aktivləri əldə edir.

Həmin aktivlərin əldə olunması, həmçinin digər əməliyyatlar və ya hadisələr hesabına da yaradıla bilər. Bunlara misal kimi, müəyyən bir ərazidə iqtisadi inkişafını təmin edən qəbul olunmuş proqramı çərçivəsində faydalı qazıntı yataqlarının kəşf edilməsi ilə həmin yataqların dövlətdən aldığı və müəssisənin mülkiyyətinə verilməsini və ya mütərəqqi texnologiyaların tətbiqi nəticəsində müəssisənin yeniliklərin (nou-hau) gizli saxlanılması və onunla bağlı gözlənilən səmərələrə nəzarətin etməsini göstərmək olar.

Maddi aktivlər – fiziki cəhətdən mövcud olan uzunmüddətli və qısamüddətli aktivlərdir.

Maddi aktivlərə aşağıdakıları misal göstərmək olar:

§ Uzunmüddətli maddi aktivlər dedikdə bir ildən artıq müddətə istifadəsi nəzərdə tutulan və istimar prosesində fiziki formasını dəyişməyən torpaq, tikili, avadanlıqlar və digər uzunmüddətli aktivlər başa düşülür;

§ Qısamüddətli maddi aktivlər dedikdə bir ildən az müddətə istifadəsi nəzərdə tutulan və istimar prosesində fiziki formasını dəyişən ehtiyatlar hesab oluna bilən əmlak, habelə qısamüddətli debitor borcları və maddi dövriyyə aktivləri hesab olunan pul vəsaitləri başa düşülür.

Qeyri-maddi aktivlər – fiziki xüsusiyyətlərə malik olmayan, lakin iqtisadi fəaliyyət prosesinin sahibinə verilən hüquq və imkanların müqabilində gələcəkdə müəyyən iqtisadi imkanlar yarada biləcək aktivlərdir. Qeyri-maddi aktivlərə aşağıdakıları misal göstərmək olar:

§ “Qudvil” – qeyri maddi aktivlərin bir növü olub, müəssisəyə öz işçilərinin hesablarından əlavə mənfəət əldə etməyə, müştəri ilə müsbət münasibətlər qurmağa və sair imkan yaradır. Adətən, “qudvil”, müəssisəyə ödənilən məbləğin həmin müəssisənin aktivlərinin dəyərindən artıq olduğu zaman aşkara çıxır.

§ Ticarət nişanları – müvafiq şəxslər tərəfindən qeydiyyata alınan və müəssisə tərəfindən öz məhsulları üçün istifadə olunan və nəzarət edilən rəmzlər, emblemlər və adlardır.

§ Patentlər – patentləşdirilmiş obyektin istehsalına, tətbiqinı və ya satışına görə dövlət tərəfindən həmin obyekt sahibinə verilən müstəsna hüquqlardır.

§ Franşizalar – iki tərəf arasında bağlanmış müqavilələrdir. Bu müqavilələr əsasında məhsulları və ya xidmətləri satmaq, satıcının adından istifadə etmək hüququ franşizanı alan şəxsə verilir.

§ Müəllif hüquqları – incəsənət, ədəbi, elmi və sair əsərlər üzərində müstəsna hüquqlar verən zəmanətdir.

Aktivdə təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərə aktivdən istifadə olunması və ya onun xaric olması nəticəsində aşağıda göstərilən formalarda yaranır:

§ müəssisəyə daxil olması gözlənilən pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin potensial artımı;

§ müəssisədən xaric olması gözlənilən pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin potensial azalması.

Bunula yanaşı, gələcəkdə baş verməsi gözlənilən əməliyyatlar və ya hadisələr özü-özlüyündə aktiv yaradılmasını təmin etmir. Belə ki, yalnız ehtiyat almaq niyyəti aktivin anlayışına uyğun gəlmir.

Adətən, baş verən xərclərlə yaranan aktivlər arasında əlaqənin olmasına baxmayaraq, onların hər ikisinin də eyni zamanda tanınması vacib hesab edilmir. Məsələn, müəssisəyə bağışlanılmış maddələr xərc yaratmadan aktiv anlayışına uyğun gələ bilər.

8.1.2. Öhdəliklər

Öhdəliyin əsas xüsusiyyəti qurumun cari borc öhdəliyinin mövcud olmasıdır. Borc öhdəlikləri icbari müqavilədən və ya qanunvericiliklə müəyyən olunmuş tələblərdən irəli gələrək hüquqi baxımdan onun icrası məcburidir. Buna misal olaraq əldə edilən mallara və göstərilən xidmətlərə görə ödənilməli olan məbləğləri göstərmək olar. Borc öhdəlikləri, həmçinin kommersiya fəaliyyətinin səmərəli qurulması baxımından ticarətdə mövcud olan təcrübələrdən bəhlələnməklə, müəssisənin müştərilərlə yaxşı işgüzar münasibətləri saxlamaq və ədalətli davranması məqsədi ilə də yarana bilər. Məsələn, zəmanətli istifadə müddətinin keçməsindən sonra təqdim olunmuş məhsulda aşkar olunmuş qüsurların aradan qaldırılması üçün çəkilməsi gözlənilən xərclərin ödənilməsi üzrə öhdəlikləri göstərmək olar.

Öhdəliklər uzunmüddətli və qısamüddəli öhdəliklərə bölünür.

Uzunmüddətli öhdəliklər – müəssisəyə məxsus olan və növbəti maliyyə ilində ödənilməsi nəzərdə tutulmayan məbləğlərdir.

Qısamüddəli öhdəliklər – müəssisəyə məxsus olan və növbəti maliyyə ilində ödənilməsi nəzərdə tutulan məbləğlərdir.

Uzunmüddətli öhdəliklərə hesablanmış faizlərin ödənilməsi cari hesabat dövründə nəzərdə tutulduğundan qısamüddəli öhdəliklər kimi uçota alınır.

Cari öhdəliyin icrası aşağıdakı müxtəlif üsullarla təmin edilə bilər:

(a) pul vəsaitləri və onun ekvivalentlərinin ödənilməsi ilə;

(b) digər aktivlərin köçürülməsi ilə;

(ç) bir öhdəliyin digəri ilə əvəz edilməsi ilə; və ya

(d) öhdəliyin ləğv edilməsi nəticəsində, onun kapitala çevrilməsi ilə.

Borc öhdəliyi adətən keçmiş əməliyyatlar və ya digər hadisələr, o cümlədən malların (işlərin, xidmətlərin) alınması və satılması, avansların əldə olunması, götürülmüş bank kreditlər üzrə əsas borcun və ona hesablanmış faizlərin ödənilməməsi ilə bağlı ləğv edilə bilməyən tərəflər arasında bağlanmış müqavilə əsasında yaranır. Müqavilənin icra edilməməsinin iqtisadi nəticələri, məsələn müəyyən olunmuş həcmdə cərimənin ödənilməsi tələbi ilə bağlı müvafiq olaraq öhdəlik daşıyan üçün borcun artırılmasına və ya əlavə resursların digər tərəfə getməsinə səbəb olur.

Bəzi öhdəliklər ehtiyat fondları kimi göstərir. Burada, fondlar öhdəliyin tanınma meyarına uyğun gələn, lakin borc öhdəliklərdən fərqli olaraq təqribi məbləğlərlə ölçülməklə qiymətləndirilir. Nümunə kimi, mövcud zəmanətlərin ödənilməsi və pensiya öhdəliklərinin icra edilməsi üzrə ehtiyat fondlarını göstərmək olar.

8.1.3, Kapital

Kapital müəssisənin tanınmış aktivlərindən tanınmış öhdəliklərinin çıxarılmasından sonra qalan qalıq dəyəri qismində tanınır.

Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda göstərilən kapitalın məbləği aktiv və öhdəliklərin ölçülməsindən asılı olduğu üçün, onların hərəkəti üzrə bütün maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarını konseptual əsaslara uyğun olaraq tanınmış məbləğlər əsasında münasib və düzgün təqdimatla ilə müəyyən olunmalıdır.

Kapital bir neçə mənbəənin vəsaiti hesabına yaradılmaqla adətən, nizamnamə kapitalından, emissiya gəlirindən, geri alınmış kapitaldan (səhmlərdən), kapital ehtiyatlarından və bölüşdürülməmiş mənfəətdən ibarət olur.

Bu səbəbdən müəssisə üçün, onun kreditorlarına qarşı itkilərin təsini azaldılması edilməsi məqsədi ilə nizamnamə və ya qanunvericiliklə müəyyın olunmuş qaydalara uyğun olaraq ehtiyat fondlarının yaradılması tələb edilir. Burada, kapital müvafiq subhesablarla təsnifləşdirilə bilər.

Milli vergi qanunvericiliyinə əsaslanan belə ehtiyat fondlarına köçürmələrin aparılması vergi tutulan öhdəliklərin vergidən azad olması və ya azaldılması nəzərdə tutulduğu hallarda, digər ehtiyat fondlarının yaradılmasına səbəb ola bilər.

Belə təsnifatlar müəssisənin kapitalı bölüşdürmək və ya digər şəkildə istifadə etmək imkanları üzərində məhdudiyyətin qoyulması ilə nəticələnən nəzarətin gücləndirilməsi maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri üçün əhəmiyyətli hesab olunur.

Nəticədə isə, hüquqi, məcburi və vergi ehtiyat fondlarının mövcudluğu və həcmi barədə informasiyanın alınması istifadəçilərə, onlar tərəfindən əsaslı iqtisadi qərarların verilməsində yardım edir.

İri sahibkarlıq subyektləri üçün yuxarıda göstərilən bu tələb fərdi sahibkarlıqlar, ortaqlıqlar, trastlar və müxtəlif növ hökumət binzes təşkilatlarında adətən icrası fərqli və ya daha az məhdudiyyətlə, lakin kapital anlayışı və kapitalla bağlı Konseptual Əsasların digər aspektlərinə uyğun olaraq tətbiq olunur. Məsələn, mülkiyyətçilər və ya digər benefisarlar arasında kapitaldakı məbləğlərin bölüşdürülməsi üzrə az sayda məhdudiyyətlərin müəyyən olunmasını qeyd etmək olar.

8.2. Fəaliyyətin nəticələri

Mənfəət adətən, müəssisənin fəaliyyətinin nəticələrinin və ya investisiyanın rentabelliyinin və ya hər səhm üzrə mənfəətin ölçüsü kimi kimi istifadə edilir.

Mənfəətin ölçülməsinə birbaşa aid olan gəlir və xərclər təsir göstərir. Gəlir və xərclərin və beləliklə mənfəətin tanınması və ölçülməsi, qismən, qurum tərəfindən maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında istifadə edilən kapital və kapitalın saxlanılması konsepsiyalarından asılıdır.

Gəlir və xərclər elementləri aşağıdakı kimi müəyyən olunur:

(a) Gəlir– mülkiyyətçilərin kapital qoyuluşu ilə əlaqəli olmayan, lakin kapitalda artım ilə nəticələnən və hesabat dövrü ərzində aktivlərin artması, daxil olması və ya öhdəliklərin azalması şəklində iqtisadi səmərənin artımıdır.

(b) Xərclər – mülkiyyətçilər аrаsında kapitalın bölüşdürülməsi ilə əlaqəli оlmаyаn, lakin kapitalın аzаlmаsı ilə nəticələnən, hesabat dövrü ərzində aktivlərin kənara ахını və yа аzаlmаsı və ya öhdəliklərin artması hesabına baş verən iqtisadi səmərənin аzаlmаsıdır.

8.2.1. Gəlir

Gəlir əsas və sair gəlirlərdən ibarət olur.

Əsas gəlir – müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı yaranmış müxtəlif başlıqlar altında təsnifləşdirilən gəlirdir.

Sair gəlir – müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı mütamadi yaranmayan və əsas gəlir anlayışına uyğun gəlməyən gəlirdir.

İqtisadi qərarların qəbulu üçün əhəmiyyətli informasiya təmin etmək məqsədi ilə gəlir və xərclər mənfəət və zərər haqqında hesabatda müxtəlif şəkildə təqdim edilə bilər. Məsələn, qurumun adi fəaliyyəti nəticəsində yaranan gəlir və xərclər maddələri ilə onunla əlaqədar olmayanları fərqləndirmək üçün ümumi qəbul edilmiş praktika mövcuddur. Belə bölgü qurumun gələcəkdə pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərini yarada bilməsinin qiymətləndirilməsi zamanı müvafiq maddənin mənbəyinin əhəmiyyətli olması əsasında aparılır; məsələn, uzunmüddətli investisiyanın satışı kimi təsadüfi fəaliyyətlər çətin ki, müntəzəm olaraq baş versin. Bu yolla maddələr arasında fərq qoyarkən qurumun və onun fəaliyyətlərinin xarakteri nəzərə alınmalıdır. Bir qurumun adi fəaliyyəti nəticəsində yaranan maddələr digər quruma münasibətdə qeyri-adi ola bilər.

Gəlir anlayışı adi gəlirləri və qeyri-əməliyyat gəlirlərini əhatə edir. Adi gəlirlər qurumun adi fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlir və satışlar, mükafatlar, faizlər, dividendlər, royaltilər və icarə haqları kimi müxtəlif adlarda adlandırılır.

Qeyri-əməliyyat gəlirləri gəlir anlayışına cavab verən digər maddələri təmsil edir və qurumun adi fəaliyyəti nəticəsində yarana və ya yaranmaya bilər. Qeyri-əməliyyat gəlirləri iqtisadi səmərədəki artımları göstərir və öz xarakterinə görə adi gəlirlərdən fərqlənmir. Buna görə də, onlara bu Konseptual Əsaslarda ayrıca element kimi baxılmır.

Qeyri-əməliyyat gəlirlərinə, məsələn, uzunmüddətli aktivlərin xaricolmasından yaranan gəlirlər daxildir. Gəlir anlayışına həmçinin reallaşdırılmamış qeyri-əməliyyat gəlirləri daxildir; məsələn, bazar qiymətli kağızlarının yenidən qiymətləndirilməsi və uzunmüddətli aktivlərin balans dəyərində artımlar nəticəsində yarananlar gəlirlər. Mənfəət və zərər haqqında hesabatda qeyri-əməliyyat gəlirləri onlar barəsində məlumat iqtisadi qərarların qəbulu məqsədilə faydalı olduğuna görə adətən ayrıca göstərilir. Qeyri-əməliyyat gəlirləri adətən, onlarla əlaqədar xərclər çıxılmaqla əks olunur.

Aktivlər müxtəlif növlü gəlirlərin vasitəsi ilə məsələn pul vəsaitləri və onların ekvivalentləriin, debitor borclarının ödənilməsi və ya bu borcların digər mal və xidmətlərin mübadilə edilməsi ilə əldə edilə və ya artırıla bilər. Məsələn, iracədar yaranmış kreditor borcunun ödənilməsi üçün icarəverənə mal və xidmətlər təqdim edə bilər.

8.2.2. Xərclər

Xərclər əsas və sair xərclərdən ibarətdir.

Əsas xərc – müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı yaranmış müxtəlif başlıqlar altında təsnifləşdirilən xərcdir.

Sair xərc – müəssisənin adi fəaliyyəti zamanı mütamadi yaranmayan və əsas xərclər anlayışına uyğun gəlməyən xərcdir.

Xərclər anlayışı itkiləri, həmçinin müəssisənin adi fəaliyyəti nəticəsində yaranan xərcləri əhatə edir. Müəssisənin adi fəaliyyəti nəticəsində yaranan xərclərə, məsələn, satılmış məhsulun maya dəyəri, əmək haqları və amortizasiya daxildir. Onlar adətən pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri, ehtiyatlar, torpaq, tikili və avadanlıqlar kimi aktivlərin axını və ya azalması formasını alır.

İtkilər xərclər anlayışına cavab verən digər maddələri göstərir və müəssisənin adi fəaliyəti nəticəsində yarana bilər. Itkilər iqtisadi səmərədəki azalmanı göstərir və öz xarakterinə görə digər xərclərdən fərqlənmir. Buna görə də, bu Konseptual Əsaslarda onlara ayrıca elmenet kimi baxılmır.

İtkilərə, məsələn, yanğın və sel kimi fəlakətlərdən yaranan, həmçinin uzunmüddətli aktivlərin xaricolmasından yaranan zərərlər daxildir. Xərclər anlayışına, həmçinin reallaşdırılmamış itkilər, məsələn qurumun borc vəsaitlərinin olduğu valyutaya münasibətdə xarici valyutanın mübadilə məzənnəsinin artmasının təsirindən yaranan itkilər daxildir. İtkilər onlar barəsində məlumat iqtisadi qərarların qəbulu məqsədi ilə faydalı olduğuna görə mənfəət və zərər haqqında hesabatda adətən ayrıca təqdim edilir. İtkilər, adətən onlarla əlaqədar gəlirlər çıxılmaqla göstərilirlər.

9. Kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər

Aktivlərin və öhdəliklərin yenidən qiymətləndirilməsi və ya yenidən təqdim edilməsi kapitalda artıma və ya azalmasına səbəb olur. Bu artımın və ya azalmanın gəlir və xərc anlayışlarına uyğun gəlməsinə baxmayaraq, kapitalın saxlanılmasının müəyyən konsepsiyalarına müvafiq olaraq onlar mənfəət və zərər haqqında hesabatda daxil edilmir. Bunun əvəzində bu maddələr kapitalın saxlanılması üzrə düzəlişlər və ya yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat fondları kimi kapitalda göstərilir.

10. Maliyyə hesabatlarının elementlərinin tanınması

Tanınma – element anlayışına cavab verən və müəyyən edilmiş tanınma meyarlarına uyğun gələn maddənin maliyyə fəaliyyəti haqqında hesabata və mənfəət və ya zərər haqqında hesabata daxil edilməsi prosesidir. Tanınma maddənin sözlə təsviri, onun pul məbləği şəklində əks olunmasından və həmin məbləğin maliyyə fəaliyyətinin vəziyyəti haqqında hesabata və maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabata daxil edilməsindən ibarətdir.

Yalnız tanınma meyarlarına cavab verdiyi halda maddə göstərilən hesabatlarda əks olunmalıdır.

Maddənin maliyyə hesabatlarında tanınması üçün maddə aşağıdakı tanınma meyarlarına cavab verməlidir:

(a) maddə ilə əlaqədar gələcək iqtisadi səmərənin müəssisəyə artımı və ya azalmanı təmin edən ehtimalının mümkünlüyünə; və

(b) maddənin etibarlı şəkildə qiymətləndirilə bilən əldə etmə məsrəflərin və ya dəyərinin yaranmasına.

Maliyyə fəaliyyətinin vəziyyəti haqqında hesabata və maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabata maddənin tanınması maliyyə hesabatlarının elementlərinin

arasında qarşılıqlı əlaqələrin qurulmasını tələb edir. Məsələn, aktiv üçün nəzərdə tutulmuş tanıma meyarlarına cavab verən maddə mühasibat uçotunun ikili yazılış metoduna əsasən müvafiq olaraq digər bir elementin (öhdəliyin, kapitalın və ya gəlirin) tanınmasını tələb edir.

Maddənin dəyəri və ya qiyməti etibarlı əsasla qiymətləndirilə bilmədikdə, bu maddə sözügedən hesabatlarda tanınmamalıdır. Lakin, müəssisənin maliyyə vəziyyətinin və ya maliyyə nəticələrinin qiymətləndirilməsi üçün maddə haqqında informasiya münasib sayıldıqda, maliyyə hesabatlarının əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahlı qeydlərində bu maddə ilə bağlı təfərrüatla açıqlanmasına zərurət yarana bilər.

Maddənin tanınması üzrə birinci meyarına əsasən mümkünlük anlayışı gələcək iqtisadi səmərənin müəssisəyə daxil olması və ya ondan xaric olmasının qeyri-müəyyənlik dərəcəsini göstərmək üçün maddənin (elementin) tanınma meyarlarında istifadə edilir.

Bu anlayış qeyri-müəyyən bir şəraitdə müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi mühiti xarakterizə edir. Gələcək iqtisadi səmərəyə aid olan qeyri-müəyyənlik dərəcəsinin qiymətləndirilməsi maliyyə hesabatlarıının hazırlanması zamanı mövcud olan dəlillər əsasında müəyyən edilir. Məsələn, müəssisəyə olan debitor borcunun ödənilməsi mümkün olduğu üçün onlar aktiv kimi tanınır. Bununla yanaşı, belə debitor borclarının müəyyən hissəsinin ödənməməsi hallarını nəzərə alaraq iqtisadi səmərədə gözlənilən azalmanı göstərən xərclər tanınmalıdır.

Maddənin tanınmasının ikinci meyarına əsasən isə, bu maddənin müəssisə tərəfindən əldə edilməsi ilə bağlı müvafiq məsrəflərin və ya dəyərin etibarlı ölçülə bilməsi təmin olunmalıdır.

Adətən maddənin məsrəfləri və ya dəyəri təqribi qiymətləndirilməklə uçotda əks etdirilir. Maliyyə hesabatlarının hazırlanması prosesində əsas hissəsini təşkil etdən əsaslandırılmış təqribi qiymətləndirmələrin aparılması maddənin etibarlılığına xələl gətirmir. Maddənin əsaslı qiymətləndirmənin aparılması mümkün olmadığı halda, maddə maliyyə fəaliyyətinin vəziyyəti haqqında hesabatda və maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabatda tanınmır. Məsələn, məhkəmə iddiasından gözlənilən daxilolmalar həm aktiv, həm də gəlir anlayışına, həmçinin tanınma üçün mümkünlük meyarına uyğun gələ bilər.

İddianın dəyərinin etibarlı ölçülməsi mümkün olmadığı halda, həmin iddia aktiv və ya gəlir kimi tanınmamalı, lakin onun özünün mövcudluğu əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahlı qeydlərdə, əlavə materiallarda və ya cədvəllərdə açıqlana bilər.

Beləliklə, konkret vaxtda tanınma meyarlarına cavab verməyən maddə daha sonrakı tarixdə müvafiq vəziyyətlərin və hadisələrin nəticəsi olaraq tanınma şərtlərinə cavab verə bilər.

Elementin mühüm xüsusiyyətlərinə malik olan, lakin tanınma meyarlarına cavab verməyən maddənin isə, əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahlı qeydlərdə açıqlanması mümkündür. Bu, maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri tərəfindən müəssisənin maliyyə vəziyyətinin, fəaliyyətinin nəticələrinin və maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklərin qiymətləndirilməsi üçün maddə barədə informasiyanın münasib hesab edilməsi zamanı məqsədəuyğundur.

10.1. Aktivlərin tanınması

Aktiv yalnız müəssisəyə gələcək iqtisadi səmərənin axını ehtimal olunduğu və onun dəyərinin və ya qiymətinin etibarlı səviyyədə qiymətləndirilməsi imkanının mövcud olduğu hallarda maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda tanınır.

Müəssisəyə iqtisadi səmərənin daxil olmasını qeyri-mümkün edən xərclər baş verdiyi zaman, onlar aktiv kimi maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda tanınmır. Belə əməliyyatların aparılması mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda xərclərin tanınması ilə nəticələnir.

Həmçinin, iqtisadi səmərənin müəssisəyə daxil olması müəyyənliyi ilə bağlı yalnız ehtimalın olması da aktivin tanınması baxımından kifayət deyil.

10.2. Öhdəliyin tanınması

Öhdəlik yalnız keçmiş hadisələrə görə yaranmış cari borcun ödənilməsi nəticəsində müəssisədən gələcək iqtisadi səmərənin kənara axını ehtimal olunduğu və bu borcun dəyərinin və ya qiymətinin etibarlı səviyyədə qiymətləndirilməsi imkanının mövcud olduğu hallarda maliyyə vəziyyəti hesabatda tanınır.

Keçmiş hadisələrin mövcud olmadığı səbəbdən gələcəkdə yarana bilən borclar öhdəlik kimi tanınmır. Məsələn, adətən müəssisə tərəfindən gələcəkdə aktivin əldə ediləcəyi haqda razılaşmalar hesabat dövrünün öhdəliyi kimi tanınmır.

Bununla yanaşı, bu kimi borclar konkret vəziyyətlərdə tanınma meyarına cavab vermək şərti ilə, öhdəlik anlayışına uyğun gələ və tanına bilər. Belə vəziyyətlərdə öhdəliyin tanınması müvafiq aktivlərin və ya xərclərin tanınmasına da səbəb olur.

10.3. Gəlirin tanınması

Gəlir aktivlərin artması və öhdəliklərin azalması ilə bağlı iqtisadi səmərənin artımının baş verdiyi və bu artımın etibarlı səviyyədə qiymətləndirilməsinə imkanın mövcud olduğu hallarda mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınır.

Burada, gəlirin tanınması aktivlərin artımı və ya öhdəliklərin azalmasının tanınması ilə müşahidə olunur. Buna misal kimi, mal, məhsulların və xidmətlərin satışı və ya ödənilməli olan borclardan imtina edilməsi nəticəsində müvafiq olaraq aktivlərin artmasını və öhdəliklərin azalmasını göstərmək olar.

10.4. Xərclərin tanınması

Xərclər aktivlərin azalması və ya öhdəliklərin artması ilə bağlı gələcək iqtisadi səmərədə etibarlı ölçülə bilən azalmanın baş verdiyi halda mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınır.

Burada, xərclərin tanınması öhdəliklərin artıması və ya aktivlərin azalmasının tanınması ilə müşahidə olunur. Buna misal kimi, əmək haqqının ödənilməsi üzrə borcları və ya avadanlığın köhnəlməsini göstərmək olar.

Əksər hallarda, xərclərin və gəlirlərin ayrı-ayrı maddələri birbaşa əlaqəli olur.

Yəni, münasiblik konsepsiyasına əsaslanaraq satılmış malların maya dəyərini təşkil edən xərclərin müxtəlif tərkib hissələri malların satışından əldə edilmiş müvafiq gəlirlərlə eyni zamanda tanınır.

Xərclərin gəlirlər ilə birbaşa əlaqələndirilməsi mümkün olmadığı hallarda, onlar müvafiq hesabat dövrləri arasında sistematik və ardıcıl olaraq bölüşdürülür. Bölüşdürülmə üsulu gələcək iqtisadi səmərənin baş verməsi gözlənilən dövrlər üzrə xərclərin tanınmasını təmin etməlidir.

Belə hallar, adətən amortizasiya olunan uzunmüddətli aktivlərin istifadəsi ilə əlaqəli xərclərin tanınması nəticəsində müşahidə olunur.

Məsrəflər gələcək iqtisadi səmərənin əmələ gəlməsinə səbəb olmadıqda, habelə onlara aid edilən gələcək iqtisadi səmərələr Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda aktivin tanınma meyarlarına uyğun gəlmədikdə və ya bu meyarlara artıq cavab vermədikdə, bu məsrəflər “Məliyyə vəziyyətinin nəticələri haqqında hesabat”da xərc kimi dərhal tanınır.

Həmçinin, öhdəlik müvafiq aktiv tanınmadan yarandıqda, xərc kimi, “Məliyyə vəziyyətinin nəticələri haqqında hesabat”da xərc kimi dərhal tanınır.

Nümunəvi Misal 6.

Müəssisə çörək bişirməklə bağlı sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirilməsi üçün bankdan 80,000 manat məbləğində 8%-li qısamüddətli kredit almışdır. Hesabat dövründə 120,000 manat dəyərində çörək istehsal olunmuş, lakin bu dövr üzrə satış 100,000 manat təşkil etmişdir.

Çörəyin bişirilməsi ilə bağlı məsrəflər 90,000 manat təşkil etmiş və ya istehsalın hər bir manatı üzrə maya dəyəri 0,75 manat olmuşdur. Müəssisənin idarəolunması və çörəyin sifarişçiyə çatdırılması məsrəflər müvafiq olaraq 12,000 manat və 3,000 manat məbləğində hesablanmışdır.

Həmin dövrdə müəssisə tərəfindən istifadə olunmayan soba və digər avadanlıqlar 2,000 manata satılmış və bu avadanlıqların alıcıya çatdırılması ilə bağlı məsrəflər 1,400 manat məbləğində olmuşdur.

Çörəyin bişirilməsi üzrə istehsalın təşkili nəticəsində gəlirlərin və xərclərin maliyyə hesabatında tanınması aşağıdakı kimi müəyyən olunmalıdır:

1. İstehsal olunmuş və hesabat dövründə 100,000 manat məbləğində satılmış çörək müəssisənin adi fəaliyyəti hesab olunduğundan əsas gəlir kimi tanınmalıdır;

2. Çörəyin bişirilməsi üzrə məsrəflər gəlirin əldə edilməsi ilə bilavasitə bağlı olduğu üçün satılmış çörəyin maya dəyərində 75,000 (100,000 * 0,75) manat məbləğində tanınmalıdır;

3. Müəssisənin idarəolunması və çörəyin çatdırılma məsrəfləri isə istehsal prosesinə aid olunmadığından 15,000 (12,000+3,000) manat məbləğində dərhal inzibati xərclər və kommersiya xərci kimi tanınmalıdır.

4. Çörəyin istehsalı üçün alınmış sobanın satışı müəssisənin adi fəaliyyəti hesab olunmadığından bu gəlirlər və xırclər müvafiq olaraq sair əməliyyat gəliri və sair əməliyyat xərci kimi tanınmalıdır.

Onların dəyəri əhəmiyyətsiz olduğu halda, isə yalnız sair əməliyyat gəliri və ya sair əməliyyat xərci kimi netto əsasında – bizim misalda 2,000 manat manat məbləğində tanınmış sair əməliyyat gəlirindən 1,500 manat məbləğində tanınmış sair əməliyyat xərci çıxılmaqla 500 (2000-1,500) manat məbləğində tanınmalıdır;

5. Çörəyin istehsalının təşkili üçün 80, 000 manat məbləğində bankdan alınmış qısamüddətli faizli kredit müəssisənin müəssisənin fəaliyyəti ilə bilavasitə bağlı olmadığına görə, həmin kreditə 6,400 manat məbləğində hesablanmış faiz xərci maliyyə xərci kimi tanınmalıdır.

11. Maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirilməsi

Qiymətləndirmə maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda və mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınan və uçota alınan maliyyə hesabatları elementlərinin tətbiq olunan konkret qiymətləndirmə metodları əsasında pul ifadəsi ilə müəyyən edilməsidir.

Maliyyə hesabatlarında sözügedən elementlər üzrə qiymətləndirmənin aparılması üçün müxtəlif qiymətləndirmə metodları istifadə olunur: Onlara aşağıdakılar daxildir:

a) İlkin dəyər:

– aktivin ilkin dəyər əsasında qiymətləndirilməsi onun əldə edilməsi zamanı pul vəsaitlərinin və ya pul vəsaitlərinin ekvivalentlərinin ödənilmiş məbləği və ya verilmiş əvəzləşdirmənin (mübadiləyə verilmiş qeyri-monetar aktivlərin, qəbul edilmiş öhdəliklərin, buraxılmış kapital alətlərinin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

– öhdəliyin ilkin dəyər əsasında qiymətləndirilməsi müəssisənin adi iş şəraitində bu öhdəliyin yerinə yetirilməsi məqsədi ilə ödənilməsi gözlənilən pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği, yaxud borc öhdəliyi əvəzinə alınmış pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği, yaxud alınmış digər vəsaitlərin ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

b) Cari dəyər:

– aktivin cari dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi hal-hazırda analoji aktivlərin əldə edilməsi üçün ödənilməli olan pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

– öhdəliyin cari dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi onların hal-hazırda yerinə yetirilməsi məqsədi ilə ödənilməli olan pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin nominal (diskontlaşdırılmamış) məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

c) Mümkün satış dəyəri:

– aktivin mümkün satış dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi müəssisənin adi iş şəraitində bu aktivin satılması nəticəsində əldə edilə biləcək pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərin

– öhdəliyin mümkün ödəniş dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi müəssisənin adi iş şəraitində bu öhdəliyin yerinə yetirilməsi məqsədi ilə pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin ödənilməli olan nominal (diskontlaşdırılmamış) məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

ç) Diskontlaşdırılmış dəyər:

− aktivin diskontlaşdırılmış dəyər əsasında qiymətləndirilməsi müəssisənin adi iş şəraitində bu aktivin istifadəsindən gözlənilən gələcək xalis pul vəsaiti daxilolmalarının hal-hazırkı məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

− öhdəliyin diskontlaşdırılmış dəyər əsasında qiymətləndirilməsi müəssisənin adi iş şəraitində bu öhdəliyin yerinə yetirilməsindən gözlənilən gələcək xalis pul vəsaiti xaricolmalarının hal-hazırkı məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

d) Ədalətli dəyər:

– aktivin ədalətli dəyər əsasında qiymətləndirilməsi onun müstəqil, yaxşı məlumatlandırılmış və bu cür əməliyyatı həyata keçirməkdə maraqlı olan tərəflər arasında mübadilə nəticəsində əldə edilə biləcək məbləğlə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

– öhdəliyin ədalətli dəyər əsasında qiymətləndirilməsi müstəqil, yaxşı məlumatlandırılmış və bu cür əməliyyatı həyata keçirməkdə maraqlı olan tərəflər arasında əməliyyatın icrası zamanı bu öhdəliyin yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan məbləğlə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

Müəssisələr tərəfindən maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirilməsi prosesində ilkin dəyərin əsas qiymətləndirmə metodlarından biri kimi qəbul edilməsinə baxmayaraq, bu hesabatların ayrı-ayrı elementləri üzrə istifadə oluna biləcək digər qiymətləndirmə metodlarının birgə istifadəsi mümükündür. Bu halda, müvafiq dövrün maliyyə hesabatlarında təqdim olunmuş ayrı-ayrı elementlərə müxtəlif qiymətləndirmə əsaslarının tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur.

12. Kapitalin saxlanılması üzrə konsepsiyalar

12.1. Kapital konsepsiyaları

Maliyyə hesabatları istifadəçilərinin ehtiyaclarına əsaslanmaqla müəssisə münasib kapital konsepsiyasının seçilməsinə üstünlük verməlidir.

Belə ki, müəssisənin rəhbərliyi münasiblik ilə düzgün təqdimat arasında səmərəli tarazlığa nail olunması məqsədi ilə maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında istifadə olunan kapitalın saxlanılması konsepsiyasının seçilməsi üzrə müvafiq uçot modelini müəyyənləşdirməlidir.

Hazırda, maliyyə hesabatları istifadəçilərinin ehtiyaclarına əsaslandıran və münasiblik ilə düzgün təqdimat arasında səmərəli tarazlığı təmin edən kapitalın saxlanılmasına dair iki əsas konsepsiyanı qeyd etmək olar:

a) Maliyyə kapitalının (və ya müəssisəyə qoyulmuş investisiyaların dəyərinin) saxlanılması konsepsiyası;

b) Fiziki kapitalın (və ya müəssisənin əməliyyat potensialının) saxlanılması konsepsiyası.

Kapitalın saxlanılması üzrə konsepsiyalar müəssisənin saxlamaq istədiyi kapitalı formalaşdırılmasını, mənfəətin ölçülməsini göstərilməklə bu kapital konsepsiyaları ilə mənfəət konsepsiyaları arasında olan əlaqəni təmin edir.

Bu isə, müəssisənin investisiya kapitalı üzrə daxilolmaları ilə onun qaytarması arasındakı müəyyən edilən fərqinin və ya mənfəətin ilkin şərti kimi qəbul edilməsidir.

Kapitalın saxlanılması üzrə bu konsepsiyalar arasında mövcud olan prinsipial fərq müəssisənin aktiv və öhdəliklərinin qiymətlərindəki dəyişikliklərin təsiri nəticəsində uçotu ilə izah olunur.

Başqa sözlə, yalnız kapitalın saxlanılması üçün tələb edilən məbləği aşan aktivlərin daxilolmaları investisiya kapitalı üzrə mənfəət hesab edilə bilər.

12.2. Maliyyə kapitalının saxlanılması konsesiyası

İnvestisiyaya qoyulmuş pul və ya alıcılıq qabiliyyətinə investisiya kimi maliyyə kapitalı konsepsiyasına uyğun olaraq kapital müəssisənin xalis aktivləri və ya xüsusi kapitalı ilə eyniləşdirilir.

Maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri ilk növbədə nominal investisiya kapitalının saxlanılmasında və ya investisiya kapitalının alıcılıq qabiliyyətində maraqlı olduqları üçün, müəssisələr tərəfindən adətən maliyyə hesabatlarının tərtib edilməsi zamanı kapitalın maliyyə konsepsiyası tətbiq edilir.

Maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyası müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsizliyi konsepsiyasına əsaslanır.

Müəssisənin fəaliyyətinin davam edəcəyi təqdirdə bu fəaliyyəti təmin edən investisiyalar kapitalın da qorunub saxlanmasını tələb edir.

Başqa sözlə, kapitalın nominal pul vahidləri baxımından müəyyən edildiyi maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyasına əsasən mənfəət hesabat dövrü ərzində sahibkarlıqla bağlı kapitalındakı nominal pul dəyərinin artımını göstərir.

Burada, müəyyən dövr ərzində saxlanılan aktivin qiymətindəki artımlar nəticəsində sahiblikdən əldə olunan gəlirlər konseptual baxımdan mənfəətin tərkib hissəsidir. Lakin aktivlər mübadilə əməliyyatı nəticəsində xaric olmasına qədər bu mənfəət tanınmamalıdır.

Sabit alıcılıq qabiliyyəti baxımından maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyasına uyğun olaraq, mənfəət müəssisənin müəyyən dövr ərzində investisiya edilmiş alıcılıq qabiliyyətinin artımını göstərir. Beləliklə, aktivin qiymətindəki artımın yalnız qiymətlərin ümumi səviyyəsindəki artımı aşan həmin hissəsi, mənfəət hesab edilir. Artımın yerdə qalan hissəsi isə, kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər və beləliklə kapitalın bir hissəsi sayılır.

Nümunəvi Misal 7.

Müəssisənin xalis aktivlərin dəyəri hesabat dövrünün əvvəlinə və sonuna müvafiq olaraq 180,0 min manat və 350,0 min manat təşkil etmişdir. Hesabat dövrü ərzində səhmdarlara 10,0 min manat məbləğində divident ödənilmiş və səhmdarlar tərəfindən 90,0 min manat məbləğində kapital qoyulmuş və aktivlər üzrə qiymət artımı 40,0 min manat olmuşdur.

Maliyyə kapitalının saxlanılması üzrə mənfəətin hesablanması: (min manatla)

Maddələrin adı	Məbləğ
Hesabat dövrünün sonuna	350,0
Sahmdarlara ödənilmiş dividentlər	10,0
Sahmdarlar tərəfindən qoyulmuş kapital	(90,0)
Aktivlər üzrə müəyyən olunmuş qiymət artımı	(40,0)
Hesabat dövrünün sonuna xalis aktivlərin yenidən hesablanmış dəyəri	230,0
Hesabat dövrünün əvvəlinə	(180,0)
Hesabat dövründə mənfəət (zərər)	50,0

12.3. Fiziki kapitalın saxlanılması konsepsiyası

Əməliyyat imkanları kimi fiziki kapital konsepsiyasına uyğun olaraq, kapitala müəssisənin təhlilin aparılmasını müəyyən olunan dövrlər üzrə məhsul buraxılışına əsaslanan istehsal gücü kimi hesab edilir.

Bununla yanaşı, müəssisələr tərəfindən maliyyə kapitalının saxlanması konsepsiyasına üstünlük verməsinə baxmayaraq, fiziki kapital konsepsiyasında da istifadə edilməsi məqsədəmüvafiqdir. Belə ki, fiziki kapitalın saxlanılması konsepsiyası qiymətləndirmənin cari dəyər metodunun qəbul edilməsini tələb edir. Maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyası isə qiymətləndirmənin xüsusi metodunun istifadəsini tələb etmir. Bu konsepsiyaya uyğun olaraq isə, qiymətləndirmə metodunun seçilməsi müəssisənin saxlamaq istədiyi maliyyə kapitalının növündən asılıdır.

Fiziki konsepsiyanın tətbiqi zamanı bəzi ölçülmə çətinliklərinə baxmayaraq, bu konsepsiya müəssisənin gəlirin müəyyən edilməsi üzrə məqsədi göstərdiyi üçün həmin konsepsiya öz əhəmiyyətini itirmir.

Fiziki kapitalın saxlanılması konsepsiyasına əsasən hesabat dövrü ərzində mülkiyyətçilərə (səhmdarlara) edilən hər hansı bölüşdürmələr və onlar tərəfindən hər hansı pay qoyuluşları istisna olunmaqla, müəssisənin hesabat dövrünün sonunda olan fiziki məhsuldarlıq (və ya əməliyyat) imkanları (və ya bu imkanlara nail olmaq üçün lazım olan resurslar və fondlar) hesabat dövrünün əvvəlində olan fiziki imkanlarından artıq olduğu halda mənfəət kimi tanınır.

Fiziki kapitalın saxlanılması konsepsiyasına uyğun olaraq, kapital müəssisənin fiziki məhsuldarlıq potensialı ilə müəyyənləşdirilir və müəssisənin aktivlərinə və öhdəliklərinə təsir edən bütün qiymət dəyişikliklərinin nəticəsində onun kapitalının saxlanılmasına düzəlişlər nəzərə alınmaqla bu potensialın dövr ərzində artımı müvafiq olaraq mənfəət hesab olunur.

Nümunəvi Misal 8.

Müəssisənin faktiki istehsal gücü hesabat dövrünün əvvəlinə və sonuna müvafiq olaraq 300,0 ton və 400,0 ton təşkil etmişdir. Hesabat dövrü əvvəlinə bir tonun dəyəri 2,0 min manat – sonunda isə 2,1 min manat məbləğində olmuşdur. Məhsulun rentabelliyi isə dəyişilməmiş və 25% -lə müəyyən edilmişdir.

Hesabat dövrünün əvvəlinə və hesabat dövrünün sonuna faktiki istehsal gücü manat ifadəsi ilə müvafiq olaraq 600,0 (300,0*2,0) min manat və 840,0 (400,0*2,1) min manat olmuşdur.

Hesabat dövründə qiymət artımı ilə bağlı mənfətin hesablanması: 400,0 ton * 0,1 (2,1-2,0) min manat = 40,0 min manat.

Hesabat dövründə faktiki istehsal gücünün artımı ilə bağlı mənfətin hesablanması: (400,0 -300,0) ton * 2,0 min manat = 200,0 min manat.

Fiziki kapitalının saxlanılması üzrə mənfəətin hesablanması: (min manatla)

Maddələrin adı Məbləğ

Hesabat dövrünün sonuna faktiki istehsal gücü 840,0

Hesabat dövrünün əvvəlinə faktiki istehsal gücü 600,0

Hesabat dövründə faktiki istehsal gücünün artımı 240,0

Hesabat dövründə qiymət artımı ilə bağlı Kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəliş 4,0

Hesabat dövründə faktiki istehsal gücünün artımı ilə bağlı gəlirin hesablanması 200,0

Hesabat dövründə faktiki istehsal gücünün artımı ilə bağlı mənfəətin hesablanması (200,0*25%) 50,0

Kapitalın saxlanılması konsepsiyasına uyğun olaraq verilmiş nümunəvi misallardan göründüyü kimi, mənfəət, xərclərin (o cümlədən, müvafiq olan yerdə kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər nəzərə alınmaqla) gəlirdən çıxıldıqdan sonra müəyyən edilən qalıq məbləğidir. Müvafiq olaraq xərclər gəlirdən artıq olduğu halda, son qalıq məbləği zərərdir (itkidir).

Beləliklə, hesabat dövrünün sonunda olan müəssisənin saxlanılması üzrə kapital hesabat dövrünün əvvəlində olduğu kimi qaldıqda, müəssisə kapitalı saxlamış, dövrün əvvəlində kapitalın saxlanılması üçün tələb olunan kapitalın artımını təmin edən məbləğ isə, mənfəət hesab edilir.

Artımın yerdə qalan hissəsi kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər hesabına aktivin qiymətindəki artımı mənfəət hesab edilmir və kapitalın bir hissəsi sayılır.

İstifadə olunan ədəbiyyat

1. Maliyyə Hesabatları üzrə Konseptual Əsaslar. (MUBSŞ tərəfindən 2010-cu ilin sentyabrında buraxılmışdır).

2. “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu.Bakı, 29 iyun 2004.

3. Maliyyə hesabatlarının hazırlanması. Peşəkar Mühasiblərin sertifikatlaşma Proqramı çərçivəsində hazırlanan dərsliklər. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi yanında Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi. Bakı -2013.

4. E.O.Cəfərov,F.Ə.Abdullayeva,M.C.Məmmədyarov-Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının Konseptual Əsaslarının tətbiqi üzrə bəzi nəzəri aspektlər. “Maliyyə və uçot”, 2011-ci il № 5.

Комментарии к применению Концептуальных Основ финансовой отчетности по МСФО

Резюме

Концептуальным Основы Международных Стандартов Финансовой (МСФО) Отчетности являются неотъемлемой частью этих стандартов.

Указанные основы определяют фундаментальные принципы подготовки финансовой отчетности в соответствии с МСФО.

В настоящей статье, на условных примерах представлены комментарии, раскрывающие сущность и характерные особенности применяемых концепций, обеспечивающих качественное отражение финансовой информации в финансовой отчетности подготовленной по МСФО.

Explanation on the application of the Conceptual Framework

for financial reporting Summary based on IFRS

Conceptual Framework of International Financial Reporting Standards (IFRS) is an integral part of the these standards.

This Framework determines fundamental principles for preparation of financial statements in accordance with IFRS.

In this article, Explanation are presented on conditional examples, disclosing the essence and characteristic features of the applied concepts provided high quality reflection of financial information on the financial statements, prepared under IFRS.

Məqalə Maliyyə və uçot jurnalının 2019-cu ilin 01-ci və 02-ci nömrələrində dərc olunmuşdur.